autorka: Kasia Deptuła

Choroby serca to jedna z głównych przyczyn zgonów na świecie, ale wiele z nich można skutecznie zapobiegać i leczyć. Wczesne rozpoznanie objawów i zrozumienie czynników ryzyka pozwala chronić serce i unikać poważnych komplikacji. W tym artykule znajdziesz praktyczne informacje na temat przyczyn, diagnostyki i nowoczesnych metod leczenia chorób serca. Dowiesz się również, jak codzienne nawyki mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia układu krążenia na długie lata.

Spis treści

1. Czym są choroby serca?
2. Rodzaje chorób serca

• Choroba wieńcowa | Niewydolność serca | Zawał serca | Arytmia | Wady wrodzone | Kardiomiopatia | Zapalenie mięśnia sercowego | Choroby serca u dzieci

3. Czynniki ryzyka i przyczyny chorób serca
4. Objawy chorób serca

• Nietypowe objawy chorób serca

5. Diagnostyka chorób serca

• Badania krwi | Badania nieinwazyjne | Badania inwazyjne

6. Leczenie chorób serca

• Farmakoterapia | Zabiegi inwazyjne | Rehabilitacja kardiologiczna | Dietoterapia

7. Profilaktyka chorób serca
8. Choroby serca - podsumowanie

Czym są choroby serca?

Choroby serca to szerokie pojęcie obejmujące różne schorzenia, które wpływają na pracę serca i naczyń krwionośnych, zwłaszcza tętnic wieńcowych. Tętnice wieńcowe odpowiadają za dostarczanie tlenu i składników odżywczych do mięśnia sercowego, dlatego ich zwężenie lub zablokowanie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Choroby serca mogą dotyczyć zarówno samego serca, jak i jego struktur, np. zastawek czy osierdzia (błony otaczającej serce, pełniącej funkcję ochronną). Najczęściej mają charakter przewlekły i rozwijają się stopniowo, choć mogą także wystąpić nagle, jak w przypadku zawału serca. Wiele schorzeń przez długi czas rozwija się bezobjawowo, dlatego tak ważna jest profilaktyka.

Rodzaje chorób serca

Choroby serca obejmują szeroką grupę schorzeń, które różnią się przyczynami i sposobem manifestacji, czyli objawami. Niektóre rozwijają się stopniowo, inne pojawiają się nagle, prowadząc do poważnych komplikacji zdrowotnych.

Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa)

To schorzenie wynika z niedostatecznego dopływu krwi do mięśnia sercowego, co prowadzi do jego niedotlenienia. Najczęstszą przyczyną jest miażdżyca, która powoduje zwężenie tętnic wieńcowych. Choroba ta objawia się bólem w klatce piersiowej (dławicą piersiową), a w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do zawału serca.

Niewydolność serca

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować krwi na tyle skutecznie, by zaspokoić potrzeby organizmu. Może być wynikiem uszkodzenia serca (np. po zawale) lub przewlekłych chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze. Objawy to m.in. duszność, obrzęki kończyn i przewlekłe zmęczenie.

Zawał serca (mięśnia sercowego)

Zawał to nagłe uszkodzenie serca spowodowane całkowitym lub częściowym zamknięciem tętnicy wieńcowej. Niedrożność ta powoduje martwicę fragmentu mięśnia sercowego. Zawał wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, a jego objawy to silny ból w klatce piersiowej, promieniujący często do ramienia lub żuchwy, oraz duszność.

Arytmie i zaburzenia pracy serca

Arytmie to zaburzenia rytmu serca, które mogą objawiać się jako przyspieszenie (tachykardia), zwolnienie (bradykardia) lub nieregularność pracy serca. Jednym z najczęstszych typów jest migotanie przedsionków, które zwiększa ryzyko udaru mózgu.

Wady wrodzone serca

Wady wrodzone to nieprawidłowości w budowie serca obecne od urodzenia. Mogą one obejmować ubytki w przegrodzie serca, nieprawidłowy rozwój zastawek lub naczynia krwionośne o nieprawidłowym przebiegu. W wielu przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna już we wczesnym dzieciństwie.

Kardiomiopatia

Kardiomiopatia to choroba mięśnia sercowego, która prowadzi do jego przerostu, sztywności lub osłabienia. W zależności od typu, może powodować powiększenie komór serca, co ogranicza efektywność pompowania krwi.

Najczęstsze typy kardiomiopatii to:

• Kardiomiopatia przerostowa – przerost ścian serca, który może utrudniać przepływ krwi. Jest to jedna z głównych przyczyn nagłych zgonów u młodych sportowców.

• Kardiomiopatia rozstrzeniowa – rozszerzenie komór serca, co prowadzi do osłabienia ich skurczu.

• Kardiomiopatia restrykcyjna – sztywność ścian serca, co ogranicza rozkurcz i napełnianie komór krwią.

Syndrom serca sportowca to adaptacja serca do intensywnego wysiłku fizycznego, która nie jest chorobą, ale w niektórych przypadkach może przypominać objawy kardiomiopatii przerostowej. Choć to naturalny efekt treningu, sportowcy – w zależności od uprawianej dyscypliny – mogą być bardziej narażeni na rozwój kardiomiopatii, takich jak przerostowa czy rozstrzeniowa.

Zapalenie mięśnia sercowego

Zapalenie mięśnia sercowego to stan zapalny mięśnia sercowego (myocardium), który może prowadzić do osłabienia serca i zaburzeń jego pracy. Najczęściej wywołują je infekcje wirusowe (np. wirus grypy, SARS-CoV-2), ale także bakterie, grzyby, pasożyty czy reakcje autoimmunologiczne.

Objawy zapalenia mięśnia sercowego bywają niespecyficzne – mogą obejmować duszność, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, a czasem objawy przypominające grypę. W cięższych przypadkach choroba prowadzi do niewydolności serca lub groźnych arytmii.

Leczenie zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. W lżejszych przypadkach wystarczy odpoczynek i leczenie objawowe, natomiast w poważniejszych stosuje się leki przeciwzapalne, immunosupresyjne lub antybiotyki.

Choroby serca u dzieci

Choroby serca u dzieci obejmują głównie wrodzone wady serca, takie jak ubytki w przegrodzie, zwężenia tętnic lub nieprawidłowa budowa zastawek. Mogą być wykrywane już w okresie prenatalnym lub w pierwszych miesiącach życia. Objawy to m.in. sinica, duszność, osłabienie i opóźnienie wzrostu. Leczenie zależy od rodzaju wady i obejmuje obserwację, leczenie farmakologiczne lub zabiegi kardiochirurgiczne.

Przyczyny i czynniki ryzyka chorób serca

Choroby serca rozwijają się na skutek wielu czynników, z których część można kontrolować poprzez zmianę stylu życia lub odpowiednie leczenie. Największy wpływ na zdrowie serca mają:

• Nadciśnienie tętnicze – powoduje zwiększone ciśnienie krwi, co prowadzi do uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych i sprzyja rozwojowi miażdżycy. Przewlekłe nadciśnienie może prowadzić do przerostu mięśnia sercowego i niewydolności serca.

• Wysoki poziom cholesterolu – nadmiar cholesterolu LDL (tzw. „zły” cholesterol) odkłada się w ścianach tętnic w postaci blaszki miażdżycowej, zwężając ich światło i ograniczając przepływ krwi. Może to prowadzić do choroby niedokrwiennej serca.

• Palenie papierosów – nikotyna i inne toksyny przyspieszają proces miażdżycy, uszkadzają śródbłonek naczyń i zwiększają ryzyko zakrzepów, co podnosi prawdopodobieństwo zawału serca.

• Otyłość i niezdrowa dieta – dieta bogata w tłuszcze trans, cukry i sól sprzyja nadciśnieniu, cukrzycy i podwyższeniu poziomu cholesterolu, zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

• Cukrzyca – przewlekle podwyższony poziom glukozy we krwi uszkadza naczynia krwionośne i przyspiesza rozwój miażdżycy. Osoby z cukrzycą mają dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia chorób serca.

• Stres i brak aktywności fizycznej – przewlekły stres zwiększa wydzielanie kortyzolu i adrenaliny, co podnosi ciśnienie krwi i tętno. Brak ruchu prowadzi do otyłości, nadciśnienia i problemów metabolicznych.

• Leki uszkadzające serce – niektóre leki, takie jak antracykliny (stosowane w chemioterapii), mogą prowadzić do kardiotoksyczności, powodując osłabienie mięśnia sercowego i zaburzenia rytmu. Inne substancje, np. NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), mogą zwiększać ryzyko nadciśnienia i zatrzymania płynów, obciążając serce.

Uszkodzenie serca często obejmuje również naczynia wieńcowe – tętnice, które zaopatrują mięsień sercowy w krew. Gromadzenie się blaszki miażdżycowej w tych naczyniach ogranicza dopływ tlenu i składników odżywczych do serca, co może prowadzić do jego niedotlenienia i martwicy tkanek.

Choroby serca – objawy

Wczesne objawy chorób serca są często bagatelizowane, co prowadzi do opóźnienia diagnostyki i zwiększa ryzyko powikłań. Wśród najczęstszych symptomów, które mogą sygnalizować problemy z sercem, znajdują się:

• Ból w klatce piersiowej – uczucie ucisku, pieczenia lub bólu, które może promieniować do ramion, szyi, żuchwy lub pleców. Może nasilać się podczas wysiłku i ustępować w spoczynku.

• Duszności – problemy z oddychaniem, szczególnie podczas aktywności fizycznej lub w pozycji leżącej.

• Kołatanie serca – nieregularne, przyspieszone bicie serca, które bywa odczuwalne jako „przeskakiwanie” lub trzepotanie.

• Zmęczenie i osłabienie – uczucie wyczerpania nawet po niewielkim wysiłku, co może świadczyć o niewydolności serca.

• Obrzęki – zwłaszcza nóg, kostek i stóp, wynikające z zatrzymania płynów i niewydolności krążenia.

• Objawy skórne – bladość, sinica (szczególnie ust, palców lub kończyn), nadmierne pocenie się oraz zimne dłonie i stopy mogą wskazywać na problemy z krążeniem i niewydolność serca.
• Objawy neurologiczne – zawroty głowy, omdlenia, nagłe osłabienie kończyn, a także problemy z koncentracją i pamięcią mogą być wynikiem niedostatecznego przepływu krwi do mózgu, co często towarzyszy chorobom serca.

Nietypowe objawy chorób serca

Choroby serca mogą objawiać się nietypowo, co często opóźnia ich rozpoznanie. U kobiet zawał serca bywa sygnalizowany bólem pleców, ramion lub żuchwy, nudnościami, wymiotami i zawrotami głowy, a nie klasycznym bólem w klatce piersiowej. Objawy mogą również obejmować omdlenia, bezsenność czy uczucie lęku, które przypomina atak paniki. Niespecyficzne symptomy, takie jak zmęczenie czy duszności nocne, są częstsze u kobiet i mogą wskazywać na niewydolność serca.

Diagnostyka chorób serca

Wczesne wykrycie chorób serca ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia i ograniczenia powikłań. Diagnostyka obejmuje zarówno badania laboratoryjne, jak i różnorodne procedury obrazowe i funkcjonalne. Można je podzielić na kilka rodzajów.

Badania krwi w chorobach serca

Analizy laboratoryjne pozwalają ocenić poziom markerów wskazujących na ryzyko chorób serca lub ich obecność. Do najważniejszych należą:

• Lipidogram – ocena poziomu cholesterolu całkowitego, LDL („zły” cholesterol), HDL („dobry” cholesterol) i trójglicerydów.

• Troponiny – podwyższony poziom świadczy o uszkodzeniu mięśnia sercowego, np. w przebiegu zawału.

• CK-MB (kinaza kreatynowa) – marker martwicy mięśnia sercowego.

• CRP (białko C-reaktywne) – wskazuje na stan zapalny, który może towarzyszyć miażdżycy.

• Glukoza i hemoglobina glikowana (HbA1c) – ocena ryzyka cukrzycy, która zwiększa prawdopodobieństwo chorób serca.

• BNP i NT-proBNP – markery niewydolności serca, pomocne w ocenie stopnia zaawansowania choroby.

>> Przeczytaj również: Podstawowe badania krwi – czyli jakie? Co warto o nich wiedzieć?

Badania nieinwazyjne serca

Nieinwazyjne badania serca dostarczają informacji o jego strukturze i funkcji bez konieczności naruszania tkanek. Wyróżnia się wśród nich badania obrazowe oraz funkcjonalne i monitorujące.

Badania obrazowe:

• Echo serca (USG serca) – ocenia budowę serca, pracę zastawek i siłę skurczu mięśnia.

• Scyntygrafia serca – pokazuje przepływ krwi przez mięsień sercowy.

• Tomografia komputerowa (CT) serca – obrazuje naczynia wieńcowe i wykrywa ich zwężenia.

• Rezonans magnetyczny (MRI) serca – dokładnie ocenia struktury serca i przepływ krwi.

Badania funkcjonalne i monitorujące:

• EKG (elektrokardiogram) – ocenia rytm serca i wykrywa zaburzenia przewodzenia, niedokrwienie lub zawał.

• Holter EKG – długoterminowa rejestracja pracy serca, wykrywająca arytmie okresowe.

• Holter RR (ciśnieniowy) – 24-godzinne monitorowanie ciśnienia krwi w diagnostyce nadciśnienia.

• Test wysiłkowy (EKG wysiłkowe) – ocenia reakcję serca na wysiłek i pozwala wykryć niedokrwienie.

Badania inwazyjne serca

Badania inwazyjne dostarczają najdokładniejszych informacji o naczyniach krwionośnych, ciśnieniu i funkcji serca. Choć wiążą się z większym ryzykiem, często umożliwiają jednoczesne leczenie.

• Koronarografia – obrazowanie tętnic wieńcowych za pomocą kontrastu. Cewnik wprowadzany przez tętnicę pozwala wykryć zwężenia i blokady, a w razie potrzeby wykonać angioplastykę i założyć stent.

• Cewnikowanie serca – ocena ciśnienia i przepływu krwi w jamach serca i tętnicach płucnych. Wykorzystywane w diagnostyce niewydolności serca, wad zastawkowych i nadciśnienia płucnego.

• Biopsja mięśnia sercowego – pobranie tkanki serca do analizy, stosowane przy zapaleniu mięśnia sercowego, kardiomiopatii i odrzucaniu przeszczepu.

Mimo większej inwazyjności, wymienione badania często przesądzają o dalszym leczeniu pacjenta z objawami kardiologicznymi.

Leczenie chorób serca

Leczenie chorób serca zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania schorzenia. Obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i procedury zabiegowe oraz zmiany stylu życia. Skuteczna terapia często łączy kilka podejść, aby zapobiec progresji choroby i ograniczyć ryzyko powikłań.

Farmakoterapia

Leki odgrywają kluczową rolę w leczeniu większości chorób serca, pomagając kontrolować objawy i redukować ryzyko powikłań. Do najczęściej stosowanych należą:

• Leki obniżające ciśnienie tętnicze – inhibitory ACE (np. ramipryl, enalapryl), sartany (np. losartan, walsartan), beta-blokery (np. bisoprolol, metoprolol), diuretyki (np. furosemid, hydrochlorotiazyd). Redukują obciążenie serca i zapobiegają uszkodzeniom naczyń krwionośnych.

• Statyny i fibraty – zmniejszają poziom cholesterolu LDL, co hamuje rozwój miażdżycy. Statyny (np. atorwastatyna, rosuwastatyna, simwastatyna) dodatkowo podwyższają poziom cholesterolu HDL i zmniejszają poziom trójglicerydów. Fibraty (np. fenofibrat, gemfibrozyl) są szczególnie skuteczne w redukcji trójglicerydów i umiarkowanie podnoszą HDL.

• Leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe – np. aspiryna, klopidogrel, heparyna, dabigatran (Pradaxa), riwaroksaban (Xarelto), apiksaban (Eliquis). Zapobiegają powstawaniu zakrzepów i zmniejszają ryzyko zawału serca.Są szeroko stosowane w prewencji udaru mózgu u pacjentów z migotaniem przedsionków.

• Leki regulujące rytm serca – amiodaron, beta-blokery (np. bisoprolol), digoksyna, iwabradyna. Stosowane w leczeniu arytmii oraz niewydolności serca, stabilizują pracę serca i zmniejszają częstość akcji serca.

• Leki poprawiające funkcję serca – np. leki moczopędne (furosemid, torasemid) i inhibitory aldosteronu (spironolakton, eplerenon). Pomagają w leczeniu niewydolności serca poprzez zmniejszenie obciążenia płynowego.

• Leki rozszerzające naczynia wieńcowe – nitraty (np. nitrogliceryna, monoazotan izosorbidu, diazotan izosorbidu) i antagoniści wapnia (np. amlodypina, diltiazem, werapamil). Poprawiają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, zmniejszając objawy dławicy piersiowej i poprawiając tolerancję wysiłku.

• Leki przeciwdławicowe – trimetazydyna (np. Metazydyna). Poprawia metabolizm mięśnia sercowego, zwiększa jego tolerancję na niedokrwienie. Stosowana w chorobie wieńcowej, szczególnie u pacjentów z przewlekłą dławicą piersiową.

• Leki przeciwcukrzycowe – nowoczesne leki przeciwcukrzycowe wykazujące działanie kardioprotekcyjne, np. inhibitory SGLT2 (dapagliflozyna, empagliflozyna), agoniści GLP-1 (semaglutyd, liraglutyd), metformina. Zmniejszają ryzyko niewydolności serca i incydentów sercowo-naczyniowych u pacjentów z cukrzycą typu 2.

Farmakoterapia jest kluczowym elementem leczenia chorób serca, pomagając kontrolować objawy, zapobiegać powikłaniom i poprawiać jakość życia pacjentów. Skuteczne połączenie leków obniżających ciśnienie, poziom cholesterolu oraz zapobiegających zakrzepom pozwala kompleksowo chronić układ sercowo-naczyniowy. Nowoczesne terapie, w połączeniu ze zmianą stylu życia, znacznie zmniejszają ryzyko zawału, udaru i niewydolności serca, poprawiając rokowanie pacjentów.

Warto wiedzieć, że wiele leków stosowanych w chorobach serca może mieć wąski indeks terapeutyczny, co wymaga monitorowania stężenia leku we krwi, np. przy stosowaniu digoksyny, szczególnie na początku leczenia.

Zabiegi inwazyjne

W niektórych przypadkach farmakoterapia jest niewystarczająca i konieczne jest zastosowanie procedur inwazyjnych jak leczenie operacyjne. Są to:

• Angioplastyka i stentowanie – procedura polegająca na rozszerzeniu zwężonej tętnicy za pomocą balonu i umieszczeniu stentu, który zapobiega ponownemu zamknięciu naczynia.

• Bypassy (pomostowanie tętnic wieńcowych) – chirurgiczne stworzenie nowej drogi dla przepływu krwi omijającej zwężone tętnice wieńcowe.

• Ablacja – metoda leczenia arytmii, polegająca na zniszczeniu fragmentu tkanki serca odpowiedzialnego za zaburzenia rytmu.

• Wymiana zastawek – przeprowadzana w przypadku wad zastawkowych. Może obejmować wszczepienie sztucznej lub biologicznej zastawki.

• Wszczepienie kardiowertera-defibrylatora (ICD) – urządzenie monitorujące rytm serca i korygujące groźne arytmie za pomocą impulsów elektrycznych.

• Rozrusznik serca – stymuluje serce do bicia w regularnym tempie, gdy jego naturalny rytm jest zbyt wolny (bradykardia) lub nieregularny.

Rehabilitacja kardiologiczna

Rehabilitacja kardiologiczna to kompleksowy program, który wspiera pacjentów po zawale serca, operacjach oraz z przewlekłymi chorobami serca. Obejmuje:

• Trening fizyczny – dostosowany do stanu pacjenta, poprawia wydolność i wzmacnia serce.

• Edukację zdrowotną – zwiększa świadomość pacjenta na temat czynników ryzyka i sposobów ich eliminacji.

• Wsparcie psychologiczne – pomaga radzić sobie ze stresem, lękiem i depresją, które często towarzyszą chorobom serca.

Dietoterapia

Dieta odgrywa kluczową rolę w prewencji i leczeniu chorób serca. Odpowiednie nawyki żywieniowe pomagają obniżyć ciśnienie krwi, zmniejszyć poziom cholesterolu i kontrolować masę ciała.

• Dieta śródziemnomorska – bogata w warzywa, owoce, ryby, oliwę z oliwek i pełnoziarniste produkty. Wspomaga zdrowie serca i ogranicza ryzyko miażdżycy.

• Ograniczenie soli – zmniejsza ciśnienie tętnicze i odciąża serce.

• Unikanie tłuszczów trans i nasyconych – zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy.

• Spożycie błonnika – pomaga obniżyć poziom cholesterolu i poprawia trawienie.

Dieta, obok farmakoterapii i aktywności fizycznej, stanowi istotny element leczenia, który może znacznie poprawić jakość życia pacjenta i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Zobacz również: Co to jest post przerywany? Zasady, dieta, rodzaje, korzyści z postu przerywanego

Profilaktyka chorób serca

Zapobieganie chorobom serca jest możliwe dzięki prostym zmianom stylu życia. Na działania profilaktyczne składają się m.in.:

• Zdrowa dieta – wprowadzenie diety bogatej w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, zdrowe tłuszcze (np. z oliwy z oliwek, ryb).

• Regularna aktywność fizyczna – co najmniej 30 minut umiarkowanego wysiłku dziennie.

• Unikanie używek – rzucenie palenia (np. za pomocą leków z nikotyną) i ograniczenie spożycia alkoholu.

• Redukcja stresu – stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja czy joga.

• Regularne badania profilaktyczne – monitorowanie poziomu cholesterolu, ciśnienia krwi i cukru we krwi.

Profilaktyka chorób serca opiera się na codziennych wyborach, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko, m.in. zawału, nadciśnienia czy miażdżycy. Zdrowa dieta, regularny ruch i unikanie używek wzmacniają serce, a kontrola stresu i regularne badania pozwalają na wczesne wykrycie problemów.

Pamiętaj, że drobne zmiany w stylu życia mają ogromny wpływ na długoterminowe zdrowie układu sercowo-naczyniowego.

Choroby serca - podsumowanie

Choroby układu krążenia i serca to jedne z najczęstszych przyczyn zgonów, dotykające zarówno dorosłych, jak i dzieci. Mogą przybierać różną postać – od wad wrodzonych, przez schorzenia zastawek serca, aż po poważne zaburzenia rytmu i niewydolność. Wczesna diagnostyka i profilaktyka odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu rozwojowi chorób, a odpowiednie leczenie pozwala kontrolować objawy i poprawiać jakość życia pacjentów. Dbanie o zdrowy styl życia to najlepszy sposób na zmniejszenie ryzyka chorób serca i utrzymanie sprawności układu krążenia.

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2025 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165