autorka: Kasia Deptuła

Leczenie farmakologiczne to jeden z najczęstszych sposobów radzenia sobie z różnymi schorzeniami. Jednak skuteczność leków i bezpieczeństwo ich stosowania mogą być różne dla każdego pacjenta. Dlatego tak ważne jest monitorowanie stężenia leków w organizmie, szczególnie tych o bardzo silnym działaniu. Czym dokładnie jest monitorowanie stężenia leku we krwi i dlaczego jest istotne?

Spis treści

1. Czy każdy tak samo reaguje na leki?
2. Zmienność w działaniu leków a ich poziom w organizmie

• Jakie są zalety terapeutycznego monitorowania leków?

3. Kiedy zaleca się monitorowanie stężenia leków?
4. Kiedy istnieje realna możliwość monitorowania stężenia leku w organizmie?
5. Jakie leki wymagają monitorowania?

• Przykładowe leki, które oznacza się we krwi

6. Farmakoterapia monitorowana
7. Monitorowanie stężenia leku we krwi - FAQ

Czy każdy tak samo reaguje na leki?

Leki mogą działać na każdego pacjenta w nieco inny sposób, co określa się mianem wrażliwości osobniczej. Jest to związane z odmiennym, np. metabolizmem lub wydalaniem, a także wchłanianiem leku. Dlatego standardowa dawka produktu leczniczego może okazać się zbyt wysoka lub zbyt niska. Zatem pacjent może być narażony na działanie toksyczne leku (gdy stwierdza się wysoki poziom leku) lub brak efektu terapeutycznego (przy jego niskim stężeniu).

Zmienność w działaniu leków a ich poziom w organizmie

Możliwość występowania różnic w działaniu zarówno terapeutycznym (leczniczym), jak i toksycznym leku stanowi jeden z istotnych argumentów do prowadzenia tzw. TDM - terapeutycznego monitorowania leków. Jest to szczególnie istotne w przypadku leków o wąskim indeksie terapeutycznym.

Jedno z podstawowych założeń TDM to możliwość zindywidualizowanego dawkowania, a tym samym zapewnienie odpowiedniego efektu terapeutycznego równolegle ze skutecznością i bezpieczeństwem.

Jakie są zalety terapeutycznego monitorowania leków?

Monitorowanie stężenia leku pomaga unikać działań niepożądanych lub wręcz toksycznych, które mogą wystąpić, gdy stężenie leku w organizmie jest zbyt wysokie. Kontrolując poziom leku, lekarze mogą zapobiegać takim problemom, minimalizując ryzyko poważnych efektów ubocznych, których ryzyko pojawienia się rośnie przy długotrwałym stosowaniu niektórych produktów leczniczych.

Kiedy zaleca się monitorowanie stężenia (poziomu) leków w organizmie?

Monitorowanie stężenia leków jest szczególnie ważne w kilku przypadkach:

• Leki o wąskim indeksie terapeutycznym: Niektóre leki mają wąski margines między dawką terapeutyczną a toksyczną, dlatego regularne monitorowanie stężenia jest niezbędne, aby uniknąć problemów zdrowotnych, np. działań toksycznych.. Dla nich regularne monitorowanie stężenia jest niezbędne, aby uniknąć “problemów zdrowotnych”, np. działań toksycznych, które mogą prowadzić do uszkodzenia nerek, wątroby, mięśnia sercowego.

• Zmiany w zdrowiu pacjenta: Jeśli pacjent ma problemy z nerkami lub wątrobą, które są istotnymi narządami dla metabolizmu i wydalania leków,, może to wpływać na niekorzystne zmiany w farmakokinetyce leków, np. dochodzi do ich kumulacji w organizmie. Regularne badania pomagają dostosować dawkowanie do zmieniającego się stanu zdrowia, a także stanu fizjologicznego, np. ciąży lub wieku pacjenta, szczególnie u dzieci i osób starszych.

• Leczenie długoterminowe: W przypadku długotrwałej terapii monitorowanie stężenia leku pozwala zapobiec jego nadmiernej kumulacji w organizmie, która przekracza wartości terapeutyczne przechodząc w toksyczne i dostosować dawkę w razie potrzeby, co może zależeć, np. od zmienności genetycznej, która wpływa na szybkość metabolizmu danej substancji czynnej.

Monitorowanie poziomu leku pomaga również ocenić, czy pacjent stosuje się do zaleceń lekarskich, tzn. czy przyjmuje leki regularnie zgodnie z ustaloną farmakoterapią. Oprócz tego pomaga to w ocenie, wykryciu i/lub zapobieganiu możliwych interakcji lekowych, które pojawiają się w przypadku określonych stężeń.

Kiedy istnieje realna możliwość monitorowania stężenia leku w organizmie?

Podstawą w przypadku terapii monitorowanej jest fakt, że w oparciu o pomiar stężenia leku we krwi, znajomość farmakokinetyki i kryteriów farmakodynamicznych można zapewnić pacjentowi optymalizację farmakoterapii.

W przypadku większości leków ich stężenia koreluje z efektem terapeutycznym.

Terapia monitorowana jest możliwa, jednak musi być spełnione kilka kryterium:

• musi występować zdefiniowana zależność między stężeniem leku a efektem terapeutycznym i/lub toksycznym (tj. zależność stężenie-efekt);

• musi występować możliwość określenia stężeń terapeutycznych, czyli takich przy których występuje efekt leczniczy przy minimalnym ryzyko wystąpienia działań niepożądanych;

• dla leku można określić ścisłą zależność farmakokinetyczną a czynnikami fizjologicznymi i patologicznymi włącznie ze środowiskowymi oraz najbardziej optymalnym momentem pobrania próbki do badań, co pozwala ocenić stężenie w momencie ustabilizowania się stężenia leku w organizmie;

• muszą być dostępne odpowiednie metody analityczne i badania, które umożliwiają dokładne określenie stężenia na podstawie różnych próbek, najczęściej krwi.

Do analizy ilościowej rzadko wykorzystuje się inne płyny ustrojowe, np. mocz lub ślinę, w których można przeprowadzić analizę jakościową, która określa, np. czy pacjent przyjął określony narkotyk.

Jakie leki wymagają monitorowania poziomu?

Warto odpowiedzieć na samym początku, że nie wszystkie leki wymagają monitorowania stężenia, ponieważ wiele z nich cechuje wysoki profil bezpieczeństwa - szeroki indeks terapeutyczny, a także stosuje się je doraźnie i przez krótki czas. Zatem ryzyko akumulacji jest praktycznie zerowe.

Wąski indeks terapeutyczny charakteryzujący leki, których stężenie terapeutyczne w ustroju jest bliskie toksycznemu, wymagają one monitorowania.

Wśród leków wymagających badania stężenia, oprócz tych z wąskim indeksem terapeutycznym, wymienia się również:

• leki stosowane przewlekle lub w stanach zagrożenia życia

• leki, które charakteryzują się nieliniową farmakokinetyką - brak zależności między dawką a stężeniem

• leki wchodzące w różne interakcje o wysokim znaczeniu klinicznym.

W praktyce klinicznej monitorowanych jest 15-20 leków, należą do leków przeciwpadaczkowych, antyarytmicznych, cytotoksycznych, przeciwdepresyjnych, immunosupresyjnych, przeciwbakteryjnych.

Przykładowe leki, które oznacza się we krwi

Przykłady leków stosowane w ramach terapii monitorowanej to:

• inhibitory proteaz stosowane w zakażeniu wirusem HIV,

• antybiotyki aminoglikozydowe stosowane w posocznicy (sepsie),

• wankomycyna u pacjentów dializowanych,

• itrakonazol przy długotrwałym stosowaniu u pacjentów z upośledzoną odpornością,

• digoksyna (glikozyd naparstnicy) stosowany w leczeniu niewydolności serca,

• teofilina - lek rozszerzający oskrzela w astmie oskrzelowej,

• niektóre leki przeciwpadaczkowe, np. fenytoina, karbamazepina,

• sole litu stosowane w CHAD (chorobie afektywnej dwubiegunowej),

• immunosupresanty, np. cyklosporyna, takrolimus, mykofenolan mofetylu,

• cytostatyki, np. doksorubicyna, fluorouracyl, paklitaksel.

Farmakoterapia monitorowana

Innym pojęciem, ściśle związanym z monitorowaniem stężenia leków, jest farmakoterapia monitorowana. W ramach niej ocenie może podlegać stężenie substancji czynnej i/lub jej metabolitów, szczególnie w przypadku leków o wąskim marginesie bezpieczeństwa. Inną opcją jest ocena bezpośredniego pomiaru efektu terapeutycznego. Czym on jest? To przykładowo:

• czas protrombinowy ("czas krzepnięcia"), który sprawdza się przy lekach przeciwzakrzepowych,

• stężenie glukozy we krwi dla leków hipoglikemizujących,

• oznaczanie stężeniu kwasu moczowego w dnie moczanowej - najczęściej we krwi lub w moczu (w przypadku zaawansowanych zmian, gdzie stosuje się leki nasilające wydalanie wspomnianego związku z moczem).

Monitorowanie stężenia leku we krwi - podstawowe informacje

Monitorowanie poziomu leku - FAQ

Czy badanie monitorowania leków we krwi jest bolesne?

Badanie polega na pobraniu próbki krwi, co jest zazwyczaj niewielkim dyskomfortem. Większość pacjentów odczuwa tylko chwilowe ukłucie.

Jak często należy wykonywać badanie?

Częstotliwość monitorowania zależy od leku oraz stanu zdrowia pacjenta. Lekarz określi, jak często należy przeprowadzać badania, aby zapewnić optymalne leczenie. Przeprowadza się je np. co kila tygodni lub częściej w przypadku zmiany dawki leku do chwili ustabilizowania.

Czy monitorowanie leków jest konieczne w każdym przypadku?

Nie wszystkie leki wymagają monitorowania stężenia. Jednak dla niektórych, szczególnie tych o wąskim indeksie terapeutycznym, np. digoksyny, jest to kluczowe dla bezpieczeństwa i skuteczności leczenia.

Jak można obliczyć stężenie leku w organizmie?

Obliczenie stężenia leku w organizmie jest ważnym elementem farmakokinetyki, który może być zastosowany w różnych kontekstach, takich jak wyznaczanie dawki lub planowanie schematu dawkowania. Stężenie leku w organizmie zależy od wielu czynników, takich jak droga podania, tempo wchłaniania, dystrybucja, metabolizm oraz wydalanie. Jest to metoda teoretyczna i nie zastępuje laboratoryjnej analizy ilościowej.

Monitorowanie stężenia leków w organizmie to ważny element skutecznego i bezpiecznego leczenia. Dzięki regularnym badaniom możliwe jest dostosowanie dawkowania leku, co zwiększa szanse na skuteczną terapię i minimalizuje ryzyko działań niepożądanych. Jeśli przyjmujesz leki, które mogą wymagać monitorowania, porozmawiaj z lekarzem o potrzebie takich badań. Pamiętaj jednak, że nie każdy lek wymaga monitorowania.

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2024 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165