autorka: Kasia Deptuła

Zależność między dawką leku a jego efektem terapeutycznym jest niezwykle złożona i zależy od wielu czynników, takich jak indywidualne cechy pacjenta, współistniejące choroby czy interakcje lekowe. Indeks terapeutyczny stanowi próbę ilościowego określenia tego związku (między dawką toksyczną i terapeutyczną), umożliwiając lekarzom podejmowanie świadomych decyzji terapeutycznych. Dowiedz się więcej, czym dokładnie jest i jak wyznacza się indeks terapeutyczny leku.

Spis treści

1. Indeks terapeutyczny - czym jest?
2. Indeks terapeutyczny w praktyce klinicznej

• Kto i dlaczego wykorzystuje indeks terapeutyczny?

3. Czynniki wpływające na indeks terapeutyczny
4. Leki o wąskim i szerokim indeksie terapeutycznym
5. Indeks terapeutyczny - podsumowanie

Indeks terapeutyczny - czym jest?

Indeks terapeutyczny (ang. therapeutic index) to kluczowy wskaźnik wykorzystywany w medycynie i farmacji, a także w farmakoterapii czy farmakologii. W prostym ujęciu oznacza on zależność między skutecznością leku i jego toksycznością.

Można go przedstawić w postaci wzoru, tj. ilorazu między stężeniem leku wywołującego u 50% pacjentów objawy toksyczne, a stężeniem leku wiążącego się wystąpieniem efektu terapeutycznego u 50% stosujących go chorych.

Indeks terapeutyczny leku - wzór

Wartości brane pod uwagę w obliczaniu indeksu terapeutycznego to:

• TD50 - dawka, przy której u połowy populacji występuję efekty i działania toksyczne,

• ED50 - dawka, której stosowanie wiąże się z efektem leczniczym (terapeutycznym) u 50% populacji.

W przypadku wyznaczania indeksu terapeutycznego u zwierząt wykorzystuje się dawkę LD50, która oznacza śmierć 50% badanej zwierzęcej populacji.

Zależność między dawką toksyczną i terapeutyczną można zobrazować również za pomocą wykresu.

Wykres zależności między dawkami leków a indeksem terapeutycznym

[źródło: https://pharmacologycanada.org/Therapeutic-Index]

Znaczenie indeksu terapeutycznego w praktyce klinicznej

Co w praktyce oznacza wysokość indeksu terapeutycznego? Uznaje się, że leki z wysokim indeksem terapeutycznym są preparatami bezpiecznymi, ponieważ zależność dawki terapeutycznej i toksycznej jest odległa. Z kolei niski indeks terapeutyczny oznacza, że łatwiej i częściej dochodzi do wystąpienia działań niepożądanych i toksycznych.

Jeśli indeks terapeutyczny wynosi 10 lub więcej, oznacza to, że lek uznaje się za dość bezpieczny.

Czy wiesz, że niektóre leki mają tak wąski margines bezpieczeństwa, że nawet niewielkie odchylenie od zalecanej dawki może prowadzić do poważnych powikłań? To właśnie dlatego tak ważne jest zrozumienie pojęcia indeksu terapeutycznego.

Warto podkreślić, że indeksu nie oznacza się dla grup leków. Wskaźnik terapeutyczny jest różny dla różnych leków i charakteryzuje ich bezpieczeństwo.

Kto korzysta z wartości indeksu terapeutycznego i dlaczego?

Indeks terapeutyczny jest niezwykle ważnym parametrem, który pozwala lekarzom i farmaceutom na:

• dobór odpowiedniego leku o odpowiednim profilu bezpieczeństwa zależnie od choroby podstawowej, schorzeń towarzyszących lub indywidualnych reakcji na lek;

• optymalizację dawkowania i schematu przyjmowania preparatów, zatem ustalenie takiej dawki leku, która będzie skuteczna, bezpieczna, a ryzyko skutków ubocznych będzie możliwie najmniejsze;

• monitorowanie terapii, które obejmuje regularne kontrolowanie stężenia leku we krwi, a także badania dodatkowe, które pozwalają ocenić nasilenie efektu terapeutycznego, a także zawczasu zminimalizować ryzyko działań toksycznych.

Wąski zakres terapeutyczny to jeden z argumentów, który przemawia za tzw. TDM - terapeutycznym monitorowaniem leków i ich stężeń we krwi pacjenta / surowicy. Pozwala to zachować kontrolę nad efektem farmakologicznym i minimalizować ryzyko wystąpienia objawów zatrucia.

Co wpływa na indeks terapeutyczny leku?

Indeks terapeutyczny może być zmienny w zależności od różnych czynników. Oto niektóre z nich:

• wiek pacjenta, np. u dzieci i osób starszych metabolizm leków może być inny, co wpływa na IT - przykładowo metabolit odpowiedzialny za powikłania wątrobowe przy przyjęciu paracetamolu jest wytwarzany rzadziej u dzieci, co czyni paracetamol lekiem o wyższym indeksie terapeutycznym w porównaniu u dorosłych;

• choroby współistniejące, np. niewydolność nerek lub wątroby mogą zmieniać sposób, w jaki organizm przetwarza leki, wpływając na IT - występowanie schorzeń tych narządów może wydłużać eliminację leków, co sprawia, że dłużej pozostają one w ustroju;

• czynniki genetyczne, które rzutują na indywidualne różnice w metabolizmie leków;

• interakcje lekowe - inne leki mogą wpływać na metabolizm głównego leku, zmieniając wartość indeksu terapeutycznego, np. inhibitory cytochromu P450 mogą wydłużać działanie niektórych leków, a także ich obecność we krwi;

• właściwości farmakokinetyczne leku, na które składa się wchłanianie, dystrybucja, a także eliminacja leku, tj. metabolizm i wydalanie, co decyduje o możliwości kumulacji leku w organizmie.

Czym są leki o wąskim i szerokim indeksie terapeutycznym?

Leki można podzielić na dwie grupy w zależności od ich indeksu terapeutycznego:

• Leki o szerokim indeksie terapeutycznym: Mają duży margines bezpieczeństwa, co oznacza, że różnica między dawką skuteczną a toksyczną jest znaczna. Przykładami leków o szerokim zakresie terapeutycznym są penicylina czy paracetamol.

• Leki o wąskim indeksie terapeutycznym: Mają mały margines bezpieczeństwa, co oznacza, że różnica między dawką skuteczną a toksyczną jest niewielka. Do tej grupy należą, m.in. digoksyna i inne glikozydy nasercowe, warfaryna czy niektóre leki przeciwnowotworowe.

Inne przykłady leków o wąskim indeksie terapeutycznym to:

• teofilina,

• węglan litu,

• fenytoina,

• antybiotyki aminoglikozydowe,

• immunosupresanty, np. cyklosporyna,

• wankomycyna.

Indeks terapeutyczny - podsumowanie

Indeks terapeutyczny jest kluczowym pojęciem w farmakoterapii. Pozwala ocenić bezpieczeństwo leku i określić optymalne dawkowanie. Zrozumienie tego pojęcia jest ważne zarówno dla lekarzy, jak i dla pacjentów. Pozwala zmaksymalizować efekt terapeutyczny i zminimalizować wystąpienie objawów toksycznych.

PS. Jeśli spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Z czego korzystałam, pisząc ten tekst?

• Jurkowski K, Piekoszewski W, Toksykologia Tom 2, Warszawa, PZWL, 2020

• Olszanecki W, Wołkow P, Jawień J, Farmakologia Mechanizmy, leki, farmakoterapia oparta na faktach Tom 2, Warszawa, PZWL, 2023

• https://pharmacologycanada.org/Therapeutic-Index, dostęp 02/09/2024

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2024 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165