Stłuszczenie wątroby definicja, objawy, rodzaje

Stłuszczenie wątroby to przewlekłe schorzenie o często bezobjawowym przebiegu. Podstawowym mechanizmem patologicznym jest gromadzenie się tłuszczu w komórkach wątroby, zwanych hepatocytami. W artykule znajdziesz informacje na temat stłuszczenia wątroby – omówimy, czym jest, jakie są jego rodzaje i przyczyny, a także jakie metody diagnostyczne i sposoby leczenia są dostępne.

Spis treści

Stłuszczenie wątroby - co to?
Stłuszczenie wątroby - rodzaje i klasyfikacja
Przyczyny stłuszczenia wątroby
- Mikrobiota jelitowa a stłuszczenie wątroby
Objawy stłuszczenia wątroby
Diagnostyka stłuszczenia wątroby
- Stłuszczenie wątroby - badania z krwi
- Badania obrazowe w tłuszczeniu wątroby
Stłuszczenie wątroby - leczenie
- Dieta w stłuszczeniu wątroby

Co to jest stłuszczenie wątroby?

Stłuszczenie wątroby to stan, w którym dochodzi do nagromadzenia tłuszczu (w postaci kropli) w komórkach wątroby, zwanych hepatocytami. Wspomniane zmiany w komórkach wątroby są określane jako:

wielkokropliste,
średniokropliste,
drobnokropliste.

Tego rodzaju zaburzenie może prowadzić do poważniejszych chorób lub zmian w wątrobie, np. włóknienia lub marskości. Choroba ta często rozwija się bezobjawowo, co sprawia, że jej wczesne rozpoznanie jest trudne, a leczenie wymaga zmian w stylu życia.

Warto podkreślić, że stłuszczenie wątroby dotyka niemal jednej trzeciej światowej populacji (zależnie od źródła 13-32%). Tym samym dołącza do rozszerzającej się listy chorób cywilizacyjnych.

Rodzaje stłuszczenia wątroby

Jeden z obowiązujących podziałów dzieli stłuszczenie wątroby na dwa podstawowe typy, czyli:

niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) – jedna z najczęstszych przewlekłych chorób wątroby, występująca u osób otyłych, cukrzycą typu 2, insulinoopornością (zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę), hiperlipidemią (podwyższony poziom lipidów we krwi, m.in. cholesterolu LDL) i nadciśnieniem tętniczym;
alkoholowe stłuszczenie wątroby (AFLD) – rozwija się w wyniku długotrwałego, nadmiernego spożycia alkoholu prowadząc do (nie)odwracalnego uszkodzenia narządu.

Podział ten opiera się na czynniku etiologicznym, czyli elemencie będącym przyczyną choroby.

>> To Cię może zainteresować: Alkoholowa choroba wątroby - czym jest, czynniki ryzyka

Zatem typowy pacjent z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby zmaga się z:

otyłością trzewną (brzuszną),
stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą,
dyslipidemią,
nadciśnieniem tętniczym.

Zdecydowanie rzadziej NAFLD dotyczy osób z prawidłową masa ciała.

W literaturze medycznej istnieje inna klasyfikacja typów stłuszczenia wątroby, która opisuje różne stadia (etapy). Wyróżnia się:

typ 1 – proste stłuszczenie wątroby, czyli najbardziej łagodną formę;
typ 2 – stłuszczenie powikłane procesem zapalnym;
typ 3 – stłuszczenie z uszkodzeniem wątroby lub zwyrodnieniem balonowatym;
typ 4 – stłuszczenie z włóknieniem sinusoidalnym lub obecnością ciałek Mellory'ego (charakterystyczne wtręty białkowe).

Niezależnie od przedstawionej klasyfikacji, stłuszczenie wątroby jest schorzeniem, które wymaga diagnostyki i leczenia. Bez odpowiedniej interwencji może prowadzić do postępującego uszkodzenia wątroby i poważnych powikłań zdrowotnych.

infografika stłuszczenie wątroby medyczny akapit

Przyczyny stłuszczenia wątroby

Przyczyny stłuszczenia wątroby są różnorodne i mogą wynikać przykładowo z:

zaburzeń metabolicznych (zarówno w poziomie lipidów, jak i glukozy);
infekcji (przewlekłe zakażenia WZW typu C);
ekspozycji na substancje potencjalnie toksyczne (alkohol, niektóre leki, toksyny - metale, herbicydy, pestycydy, dioksyny);
sposoby odżywiania i związanych z nim zaburzeń (niedożywienie, zespół krótkiego jelita, niewydolność jelitowa, celiakia, SIBO - zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego);
chorób genetycznych (choroba Wilsona, hemochromatoza, rodzinna hiperlipidemia).

Stłuszczenie może być wynikiem i powikłaniem ciąży - w jej trakcie może wystąpić ostre stłuszczenie wątroby ciężarnych.

Do najczęstszych przyczyn stłuszczeniowej choroby wątroby należą:

zespół metaboliczny (postacią szczególna stłuszczenia jest MAFLD - stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi, która dotyka 1/4 mieszkańców Europy),
nadmierne spożycie alkoholu oraz stosowanie niektórych leków (kortykosteroidy, tamoksyfen, kwas walproinowy, metotraksat),
zakażenie wirusem HCV (wirus zapalenia wątroby typu C).

Oprócz tego istotne znaczenie ma dieta, szczególnie ta bogata w tłuszcze nasycone i cukry proste, niska aktywność fizyczna, a także zaburzenia hormonalne, np. niedoczynność tarczycy. Dodatkowo istotny wpływ ma również stres oksydacyjny, w którym wolne rodniki stymulują kaskadę zapalną. Sam proces zapalny stymulują również inne czynniki, np. FFA - wolne kwasy tłuszczowe, które powstają w większej ilości na skutek insulinooporności.

Warto nadmienić, że w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby, choroby metaboliczne mogą stanowić zarówno skutek, jak i przyczynę, ponieważ funkcjonują one zależnie od siebie, również w aspekcie czynników genetycznych, mikrobiologicznych i środowiskowych.

Zależność mikrobioty jelitowej a stłuszczenia wątroby

Jelita od dawna nazywane są drugim mózgiem, jednak warto zwrócić uwagę, że mają one znaczenie w innych osiach funkcjonalnych, również w osi jelito-wątroba, a także bardziej rozbudowanej, czyli jelito-wątroba-mózg lub wątroba-kwasy żółciowe-jelito. Warto podkreślić, że funkcjonowanie jelit wpływa na wątrobę i odwrotnie.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej są jednym z nowo odkrytych czynników wpływających na rozwój stłuszczenia wątroby. Nierównowaga w składzie mikroflory jelitowej może przyczynić się do:

włóknienia oraz marskości w kontekście niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD),
zapalenia wątroby i zapalenia dróg żółciowych,
zakłóceń w równowadze kwasów żółciowych i ich metabolitów,
zwiększonej przepuszczalności jelit dla toksyn bakteryjnych, takich jak LPS (lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych).

W przypadku NAFLD oraz metabolicznej stłuszczeniowej choroby wątroby często obserwuje się:

zwiększenie liczebności bakterii Lactobacillus, Dorea, Streptococcus i Lachnospiraceae;
obniżenie liczby bakterii Ruminococcaceae, Prevotella, Flavobacterium, B. vulgatus.

Z kolei w niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu wątroby (NASH, które jest następstwem NAFLD u 5-10% chorych) obserwuje się:

wzrost liczby Bacteroidetes, Prevotella i Escherichia;
zmniejszenie się puli Firmicutes.

U pacjentów z chorobą stłuszczeniową wątroby częściej występuje również SIBO (zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego), a dysbioza bakteryjna jelit (włącznie z jej przerostem jak w SIBO) jest określana jako wtórna przyczynia stłuszczenia wątroby.

Czym jednak tłumaczyć zależność zaburzenia flory jelitowej a stłuszczenie wątroby? Gdy skład mikrobioty zmienia się, zmniejsza się jej różnorodność, co osłabia barierę jelitową i sprawia, że jelita stają się bardziej przepuszczalne, np. dla endotoksyn bakteryjnych, które mogą ostatecznie trafić do wątroby. Prowadzi to do powstania reakcji zapalnej w miąższu tego narządu, a także w późniejszym czasie zmian jak włóknienie.

stłuszczenie wątroby dysbioza bakteryjna jelit

Jakie są objawy stłuszczenia wątroby?

Stłuszczenie wątroby zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub objawia się jedynie nieznacznie (same objawy są mało "konkretne"), czemu może towarzyszyć powiększenie tego narządu (hepatomegalia).

Objawy stłuszczeniowej choroby wątroby są niespecyficzne i mogą obejmować dolegliwości dyspeptyczne (szeroko pojęta niestrawność), takie jak:

dyskomfort w jamie brzusznej połączony z uczuciem pełności i wzdęciami,
ból w prawej górnej części brzucha,
brak apetytu,
zmęczenie i osłabienie,
nudności.

Warto pamiętać, że objawy stłuszczenia wątroby są często mało charakterystyczne i mogą być przypisywane innym problemom zdrowotnym, dlatego ważne jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych, szczególnie, jeśli wymienione symptomy utrzymują się od dłuższego czasu.

Jak wygląda rozpoznanie stłuszczenia wątroby?

W diagnostyce chorób wątroby kluczową rolę odgrywa szczegółowy wywiad lekarski, który pozwala na:

ustalenie prawdopodobnej przyczyny stłuszczenia,
identyfikację podłoża choroby, np. wirusowego, metabolicznego lub genetycznego.

Istnieją dwie główne grupy badań stosowane w diagnostyce stłuszczenia wątroby: badania laboratoryjne oraz badania obrazowe.

Badania z krwi na stłuszczenie wątroby

W badaniach laboratoryjnych, które najczęściej wykonuje się z próbek krwi, mierzone są konkretne parametry. Istotne znaczenie mają między innymi:

próby wątrobowe,
fosfataza alkaliczna,
bilirubina,
lipidogram.

Dodatkowo przydatne są badania oceniające zaburzenia gospodarki glukozowej, takie jak krzywa cukrowa i insulinowa, a także współczynnik insulinooporności HOMA-IR, obliczany na podstawie tych wyników.

>> Przeczytaj więcej nt. podstawowych badań krwi, które warto wykonywać raz w roku!

Stłuszczenie wątroby a badania obrazowe

Jednym z podstawowych badań obrazowych stosowanych w diagnostyce chorób wątroby jest ultrasonografia (USG). Dzięki niej można wykryć obecność nacieków tłuszczowych (widocznych podczas testu) oraz obszary o zmienionej echogeniczności (o odmiennym wyglądzie w porównaniu do zdrowej tkanki). Innym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce jest tomografia komputerowa jamy brzusznej, w którym obszary stłuszczenia cechuje obniżona gęstość. W diagnostyce wykorzystuje się również badani MR, które jest bardziej czuła i specyficzne, dodatkowo pozwala wykryć mniejsze ilości lipidów wewnątrzkomórkowych. W przypadku tego badania obserwuje się obniżenie sygnału.

W bardziej zaawansowanych przypadkach, zwłaszcza przy podejrzeniu niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby lub zaawansowanego zwłóknienia, stosuje się biopsję wątroby, która jest bardziej inwazyjną metodą diagnostyczną.

Leczenie stłuszczenia wątroby

Leczenie stłuszczenia wątroby opiera się na wprowadzeniu zmian w stylu życia, zarówno w zakresie aktywności fizycznej, jak i modyfikacji diety. Mimo szerokiego wyboru preparatów dostępnych w aptekach, nie istnieje dedykowany lek stricte na stłuszczenie wątroby. Farmakoterapia odgrywa jednak istotną rolę, ponieważ za wystąpieniem stłuszczenia mogą stać takie choroby, jak nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu LDL czy podwyższony poziom glukozy. W związku z tym konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia wspomnianych schorzeń.

Dodatkowo, pacjenci mogą sięgnąć po preparaty z fosfolipidami, które wspierają regenerację wątroby i eliminację kropli tłuszczu zgromadzonych w hepatocytach. Inne preparaty na wątrobę wykorzystywane przy stłuszczeniu tego narządu to:

witamina E ze względu na właściwości antyoksydacyjne,
kwas ursodeoksycholowy (dostępny na receptę) posiada właściwości hepatoprotekcyjne ze względu na akumulację lipidów w hepatocytach,
kwasy omega-3 (w ramach diety i/lub suplementacji, np. oleju lnianego).

Stłuszczenie wątroby – dieta

Prowadząc dietę przy stłuszczeniu wątroby, warto zwrócić uwagę na:

regularne spożywanie posiłków o stałych porach, jedzenie częstszych, ale mniejszych porcji;
prowadzenie jadłospisu, który wspiera redukcję masy ciała (0,5-1 kg tygodniowo) lub utrzymanie aktualnej wagi;
ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczów trans, cholesterolu oraz produktów zawierających cukry proste;
wzbogacenie diety w kwasy omega-3 oraz inne wielonienasycone kwasy tłuszczowe;
zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego;
unikanie spożycia alkoholu lub jego całkowita eliminacja;
preferowanie zdrowych metod przygotowania posiłków, takich jak gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, grillowanie bez tłuszczu czy pieczenie w folii.

Zalecane produkty, które powinny znaleźć się w diecie przy stłuszczeniu wątroby to m.in.:

świeże owoce i warzywa, rośliny strączkowe,
nasiona, orzechy,
chude mięso, ryby, chude wędliny,
zupy przygotowane na wywarach warzywnych lub słabych wywarach mięsnych.

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

suppi.pl
buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Z czego korzystałam, pisząc ten artykuł?

Panasiuk A, Hepatologia Tom 1, PZWL, Warszawa, 2023, wyd.1
Poniewierka E, Dietetyka oparta na dowodach, MedPharm Polska, Wrocław, 2016
https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/326342,stluszczenie-watroby-objawy-przyczyny-leczenie, dostęp 1/10/2024
https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/stluszczenie-watroby_v2975699.pdf, dostęp 1/10/2024
https://podyplomie.pl/aktualnosci/04938,stluszczenie-watroby-diagnostyka-i-leczenie, dostęp 1/10/2024

Stłuszczenie wątroby – czym jest? Typy, objawy oraz przyczyny tej choroby