Czym jest brzuch kortyzolowy (stresowy)? Jakie znaczenie ma stres?

Czym jest brzuch kortyzolowy i dlaczego nazywa się go brzuchem stresowym?

Brzuch kortyzolowy, inaczej b. stresowy, to zjawisko polegające na gromadzeniu tłuszczu w okolicy brzucha w odpowiedzi na przewlekły stres. Aktywny udział w patogenezie odgrywa hormon kortyzol, znany również jako hormon stresu. Jest produkowany przez korę nadnerczy i pełni w organizmie szereg funkcji metabolicznych w ramach gospodarki tłuszczowej i węglowodanowej organizmu, a także reguluje ciśnienie krwi.

 

Zależność między stresem, kortyzolem a otyłością brzuszną

Przewlekły stres prowadzi do wzmożonej aktywności układu nerwowego, co zwiększa reaktywność i czułość osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Efektem tego jest wzmożone wydzielanie kortyzolu, co prowadzi do hiperkortyzolemii i wpływa m.in. na szlaki sygnalizacyjne insuliny. To z kolei ma wpływ na wrażliwość tkanek na wspomniany hormon trzustkowy. Dlatego też nadmierne gromadzenie się tłuszczu trzewnego (wisceralnego) w obrębie brzucha jest ściśle związane z kortyzolem. Wspomniany tłuszcz wykazuje aktywność metaboliczną i endokrynologiczną, co wpływa na parametry metaboliczne.

 

Jak nadmiar kortyzolu (hormonu stresu) sprzyja powstawaniu brzucha stresowego?

Nadmierne wydzielanie kortyzolu zaburza gospodarkę cukrową i lipidową, co skutkuje wzrostem poziomu LDL (złego cholesterolu) oraz trójglicerydów.

Wysoki poziom kortyzolu sprzyja odkładaniu tłuszczu trzewnego wokół narządów wewnętrznych. Wspomniana tkanka tłuszczowa jest aktywna metabolicznie (ma możliwość przekształcenia kortyzonu w aktywny kortyzol) i może wzmagać produkcję czynników prozapalnych. Nie bez znaczenia jest rola kortyzolu w nasilaniu uczucia łaknienia i spożywania produktów obfitujących w cukry i tłuszcze. To wszystko jest wypadkową, która prowadzi do wzrostu masy ciała i wystąpienia otyłości brzusznej.

 

Jak wygląda brzuch kortyzolowy?

Brzuch kortyzolowy, zwany również brzuchem stresowym, charakteryzuje się specyficznym wyglądem. Zazwyczaj jest on mocno wypukły, co wywołuje skojarzenia z napompowaną piłką. Nagromadzony tłuszcz ma tendencję do odkładania się w centralnej części brzucha tworząc charakterystyczny wygląd wśród osób cierpiących za zaburzenia hormonalne związane z hiperkortyzolemią. Niejednokrotnie pacjenci określają go jako odstający brzuch.

 

Objawy towarzyszące brzuchowi kortyzolowemu

Osoby z brzuchem kortyzolowym często zmagają się z innymi, charakterystycznymi objawami, które wykraczają poza gromadzenie tłuszczu w obrębie jamy brzusznej i narządów. Mogą to być:

• Tłuszczowy garb (bawoli kark): Nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy karku, co tworzy wyraźnie widoczny garb.

• Zmiany skórne: Skóra może stawać się cieńsza (pergaminowa), co skutkuje jej większą podatnością na urazy. Charakterystyczne są szerokie rozstępy, które pojawiają się na brzuchu, udach, piersiach i biodrach.

• Łatwość w tworzeniu się siniaków: Wynika z kruchości naczyń krwionośnych, co sprawia, że siniaki pojawiają się nawet przy niewielkich urazach.

• Wzmożona retencja wody: Część osób może zauważać opuchliznę, szczególnie w okolicach twarzy i kończyn.

 

Objawom tym mogą towarzyszyć również zmiany psychiczne, takie jak wahania nastroju, drażliwość czy trudności z koncentracją. Przewlekły stres i podwyższony poziom kortyzolu wpływają nie tylko na ciało, ale również na samopoczucie i zdrowie psychiczne.

 

Zaburzenia metaboliczne przy brzuchu kortyzolowym

Wysoki poziom kortyzolu ma znaczący wpływ na metabolizm glukozy. Hormon stresu zwiększa glukoneogenezę, czyli proces produkcji glukozy w wątrobie, co prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi. Przewlekły nadmiar kortyzolu może skutkować rozwinięciem insulinooporności – stanu, w którym tkanki organizmu przestają prawidłowo reagować na insulinę. W efekcie glukoza nie jest skutecznie wchłaniana przez komórki, co zwiększa ryzyko wystąpienia hiperglikemii i predysponuje do rozwoju cukrzycy typu 2. Oprócz tego wysoki poziom kortyzolu wpływa także na lipidogram, co może prowadzić do wzrostu poziomu LDL (złego cholesterolu) i trójglicerydów. To z kolei sprzyja rozwojowi miażdżycy i innych powikłań kardiometabolicznych.

 

Przyczyny powstawania brzucha kortyzolowego

Brzuch kortyzolowy (stresowy) jest wynikiem złożonej interakcji między czynnikami zewnętrznymi a wewnętrznymi procesami organizmu. Najczęstszą przyczyną jego powstawania jest przewlekły stres, który wpływa na funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) i powoduje nadmierne wydzielanie kortyzolu. Poniżej znajdziesz krótką charakterystykę poszczególnych przyczyn.

 

Przewlekły stres a brzuch kortyzolowy

Stres, zarówno fizyczny, jak i emocjonalny, jest jednym z najistotniejszych czynników prowadzących do powstawania brzucha kortyzolowego. Dlaczego? Przewlekły stres wzmaga wydzielanie kortyzolu, a długotrwałe jego działanie prowadzi do zmian metabolicznych, takich jak:

• Zwiększona produkcja glukozy w wątrobie wraz z ograniczeniem wrażliwości na insulinę, co skutkuje hiperglikemią.

• Magazynowanie tłuszczu trzewnego, który jest aktywny metabolicznie i produkuje substancje prozapalne.

Stres może nasilać stres oksydacyjny i produkcję wolnych rodników tlenowych, które maja destrukcyjny wpływ, m.in. na naczynia krwionośne początkując procesy miażdżycowe.

 

>>To Cię zainteresuje: Stłuszczenie wątroby – czym jest? Typy, objawy oraz przyczyny

 

Styl życia i brzuch stresowy

Na powstawanie brzucha kortyzolowego wpływa także styl życia. Czynniki, które mogą sprzyjać jego rozwojowi to:

• Dieta z wysokim indeksem glikemicznym: Spożywanie pokarmów o wysokiej zawartości cukru i prostych węglowodanów może stymulować wydzielanie insuliny, a w połączeniu z wysokim poziomem kortyzolu sprzyja odkładaniu i gromadzeniu się tłuszczu w okolicach brzucha.

• Niedobory snu: Brak odpowiedniej ilości snu prowadzi do zaburzeń rytmu dobowego i zwiększa produkcję kortyzolu. Krótkotrwały, przerywany sen może także obniżać wrażliwość na insulinę i nasilać apetyt, zwłaszcza na pokarmy bogate w cukry i tłuszcze.

 

Niski poziom aktywności fizycznej to kolejny czynnik związany ze stylem życia i jednocześnie zwiększający ryzyko brzucha kortyzolowego wraz z pogorszeniem się parametrów metabolicznych.

 

Stosowanie leków sterydowych

Niektóre leki sterydowe, zwłaszcza przyjmowane przez dłuższy czas, mogą prowadzić do zwiększonego poziomu kortyzolu we krwi i w konsekwencji do gromadzenia tłuszczu w okolicy brzucha. Jest to efekt uboczny działania sterydów, które wpływają na gospodarkę hormonalną organizmu.

 

Schorzenia endokrynologiczne

Brzuch kortyzolowy może także wynikać z zaburzeń hormonalnych, takich jak:

• Nowotwory kory nadnerczy: Guzy mogą powodować nadprodukcję kortyzolu, co prowadzi do objawów przypominających zespół Cushinga.

• Guz przysadki mózgowej: Nowotwory te mogą zwiększać produkcję ACTH (hormonu adrenokortykotropowego), co stymuluje nadnercza do wydzielania większej ilości kortyzolu.

 

Innym zaburzeniem endokrynologicznym, który występuje przy hiperkortyzolemii i brzuchu stresowym jest niedoczynność tarczycy.

 

Nadmiar spożywanych kalorii i brak aktywności fizycznej

Choć stres i kortyzol odgrywają główną rolę, nie można zapominać o roli nadmiaru kalorii i niskiej aktywności fizycznej. Przewlekły stres często prowadzi do jedzenia kompulsywnego, które zazwyczaj obejmuje pokarmy wysokokaloryczne. Dodatkowo brak aktywności fizycznej sprzyja odkładaniu tłuszczu w obrębie brzucha.

 

Zmiany związane z wiekiem

Naturalne zmiany hormonalne zachodzące z wiekiem, zwłaszcza u kobiet w okresie menopauzy, mogą prowadzić do podwyższenia poziomu kortyzolu i przyczyniać się do zwiększonego odkładania tkanki tłuszczowej w rejonie brzucha.

 

Brzuch stresowy – powikłania

Brzuch kortyzolowy niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Otyłość brzuszna, będąca wynikiem przewlekłego stresu i nadmiernego wydzielania kortyzolu, jest szczególnie groźna ze względu na swoje powiązania z różnymi chorobami metabolicznymi i układu sercowo-naczyniowego.

 

Zespół metaboliczny

Brzuch kortyzolowy jest jednym z głównych objawów zespołu metabolicznego – grupy czynników zwiększających ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu II. Zespół metaboliczny obejmuje:

• Insulinooporność: Kortyzol zmniejsza wrażliwość tkanek na insulinę, co skutkuje trudnościami w regulacji poziomu glukozy we krwi. Wysoki poziom insuliny może prowadzić do nadmiernego odkładania się tłuszczu, co napędza cykl zwiększania masy ciała i obniżonej wrażliwości na insulinę.

• Podwyższone ciśnienie krwi: Kortyzol wpływa na retencję sodu i wody, co prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi. Przewlekle podwyższone ciśnienie może z kolei zwiększać ryzyko udaru mózgu i chorób serca.

 

Inną konsekwencją zespołu metabolicznego jest również otyłość. Należy zdać sobie sprawę, że brzuch kortyzolowy jest ściśle związany z tzw. otyłością brzuszną.

 

Cukrzyca typu II

Nadmiar kortyzolu sprzyja hiperglikemii, ponieważ stymuluje proces glukoneogenezy w wątrobie. Przy przewlekle podwyższonym poziomie glukozy we krwi i zmniejszonej wrażliwości na insulinę, ryzyko rozwoju cukrzycy typu II znacząco wzrasta. Pacjenci z brzuchem kortyzolowym są szczególnie narażeni na ten typ cukrzycy.

 

Choroby sercowo-naczyniowe

Osoby z brzuchem kortyzolowym mają podwyższone ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Kortyzol sprzyja odkładaniu tłuszczu trzewnego, który jest aktywny metabolicznie i produkuje substancje prozapalne. Stan zapalny w organizmie może przyczyniać się do rozwoju miażdżycy, co z kolei zwiększa ryzyko:

• Zawału serca,

• Udaru mózgu,

• Choroby wieńcowej.

 

Warto podkreślić, że przewlekły stan zapalny i zaburzenia lipidowe związane z wysokim poziomem kortyzolu mogą również prowadzić do podwyższenia ciśnienia krwi, co zwiększa ryzyko wymienionych chorób.

 

Wzrost poziomu lipidów (dyslipidemia)

Podwyższony poziom kortyzolu wpływa również na gospodarkę lipidową organizmu. Może prowadzić do wzrostu poziomu LDL (złego cholesterolu) i trójglicerydów, co zwiększa ryzyko miażdżycy i związanych z nią powikłań.

 

Inne powikłania

Wśród innych powikłań brzucha kortyzolowego wymienia się m.in. zaburzenia równowagi hormonalnej (np. tarczycy), spadek odporności (związany z hiperkortyzolemią), a także zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe).

 

Jak rozpoznać brzuch kortyzolowy?

Diagnostyka brzucha kortyzolowego opiera się na dokładnej obserwacji objawów oraz wykonaniu odpowiednich badań laboratoryjnych, które oceniają funkcjonowanie układu hormonalnego. Rozpoznanie obejmuje ocenę zmian w obwodzie pasa, a także obecności charakterystycznych objawów skórnych, takich jak rozstępy i siniaki. Poniżej omówione są kluczowe kroki diagnostyczne.

 

Objawy kliniczne i wywiad lekarski

Jednym z pierwszych kroków w diagnostyce jest ocena wyglądu pacjenta. Brzuch kortyzolowy charakteryzuje się:

• Nagromadzeniem tłuszczu w okolicy brzucha, które jest wyraźnie widoczne, często przy jednoczesnym względnym braku nadmiaru tłuszczu w innych partiach ciała.

• Zmianami skórnymi, w tym szerokimi, czerwonymi lub fioletowymi rozstępami, które mogą pojawiać się na brzuchu, biodrach, piersiach i udach. Skóra może być cienka, pergaminowa, a siniaki mogą powstawać łatwo z powodu kruchości naczyń krwionośnych.

 

Uzupełnieniem diagnostyki powinno być szczegółowe omówienie z pacjentem jego stylu życia, poziomu stresu i nawyków żywieniowych, które mogą przyczyniać się do rozwoju brzucha kortyzolowego i związanych z nim objawów.

 

Badania na poziom kortyzolu

Aby potwierdzić podejrzenie nadmiaru kortyzolu, zaleca się wykonanie badań laboratoryjnych. Kortyzol jest hormonem o cyklicznym wydzielaniu, co oznacza, że jego poziom jest najwyższy rano i stopniowo maleje w ciągu dnia. Dlatego kluczowe jest wykonanie badań w odpowiednich porach.

 

W diagnostyce brzucha stresowego wykorzystuje się badanie poziomu kortyzolu. Można je przeprowadzić z:

• krwi,
• moczu (w ramach dobowej zbiórki),
• śliny (najmniej inwazyjna metoda, która umożliwia pomiar w różnych porach dnia).

 

Kortyzol, jako hormon stresu, ulega cyklicznemu wydzielaniu. Jego naturalny rytm dobowy sprawia, że diagnostyka musi być starannie zaplanowana. Wysoki poziom kortyzolu rano jest normalny, ale utrzymujący się podwyższony poziom przez cały dzień może wskazywać na zaburzenia wydzielania.

 

Testy oceniające funkcję nadnerczy i przysadki

W niektórych przypadkach pomocne lub konieczne może być przeprowadzenie bardziej zaawansowanych testów diagnostycznych, takich jak:

• Test hamowania deksametazonem: Pomaga ocenić reakcję organizmu na syntetyczny glikokortykosteroid i sprawdzić, czy nadmiar kortyzolu jest wynikiem problemu z nadnerczami lub przysadką mózgową.

• Testy obrazowe: W przypadku podejrzenia nowotworu nadnerczy lub guza przysadki, lekarz może zlecić badanie obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (CT).

 

Testy te pomagają zdiagnozować przyczynę nadmiaru kortyzolu i dokładnie określić, czy problem leży po stronie nadnerczy, czy przysadki mózgowej, co pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia.

 

>>Przeczytaj również o podstawowych badaniach krwi!

 

Jak leczyć i zredukować brzuch kortyzolowy?

Wiele osób może zapytać: jak pozbyć się tkanki tłuszczowej na brzuchu.

Leczenie brzucha kortyzolowego wymaga holistycznego podejścia, które koncentruje się na zmianach stylu życia, diecie, odpowiedniej aktywności fizycznej oraz, w niektórych przypadkach, farmakoterapii. Poniżej omówione są kluczowe aspekty leczenia.

 

Brzuch kortyzolowy a poziom stresu

Podstawą leczenia brzucha kortyzolowego jest zmniejszenie poziomu stresu. Stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, mindfulness czy głębokie oddychanie, może pomóc w obniżeniu poziomu kortyzolu. Warto również zadbać o odpowiednią ilość snu, który ma kluczowe znaczenie dla regulacji hormonów.

 

Aktywność fizyczna i ćwiczenia na brzuch kortyzolowy

Ćwiczenia są niezbędnym elementem w leczeniu brzucha kortyzolowego, ale istotny jest wybór odpowiedniego rodzaju aktywności. Nadmierny, intensywny trening może zwiększać poziom kortyzolu, dlatego zaleca się:

• Ćwiczenia o umiarkowanej intensywności: Joga, pilates i spacery to formy aktywności, które pomagają zredukować stres i poprawić samopoczucie.

• Trening siłowy: Pomaga w budowie masy mięśniowej i zwiększeniu metabolizmu, co wspiera spalanie tkanki tłuszczowej.

• Aktywności relaksacyjne: Medytacja, tai chi czy stretching pomagają obniżyć poziom kortyzolu i zwiększyć odporność na stres.

 

Aktywność fizyczna powinna być zawsze dopasowana do możliwości fizycznych pacjenta, jak również chorób towarzyszących.

 

Dieta na stresowy brzuch: co uwzględnić w jadłospisie?

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu brzucha kortyzolowego, ponieważ wpływa na regulację poziomu cukru we krwi i insuliny. Zaleca się:

• Pokarmy o niskim indeksie glikemicznym: Unikanie nagłych skoków poziomu glukozy we krwi poprzez spożywanie pełnoziarnistych produktów, warzyw, chudego białka i zdrowych tłuszczów.

• Regularne posiłki: Jedzenie mniejszych posiłków w regularnych odstępach czasu pomaga utrzymać stabilny poziom glukozy i kortyzolu.

• Pokarmy bogate w błonnik: Wspierają zdrowie jelit, co ma wpływ na ogólne samopoczucie i kontrolę wagi.

 

Warto również rozważyć suplementację diety w składniki wspierające walkę ze stresem, takie jak magnez, witaminy z grupy B, cynk i adaptogeny (np. ashwagandha), które mogą pomóc w regulacji poziomu kortyzolu i poprawie ogólnego samopoczucia.

 

Leki na brzuch kortyzolowy

Farmakoterapia jest stosowana w przypadkach, gdy zmiany stylu życia i dieta nie przynoszą wystarczających rezultatów lub gdy brzuch kortyzolowy jest związany z poważnymi zaburzeniami hormonalnymi. W związku z tym stosuje się m.in. leczenie przyczynowe. Jeśli brzuch kortyzolowy wynika z nadczynności nadnerczy lub zespołu Cushinga, lekarz może zalecić leki zmniejszające wydzielanie kortyzolu lub operację w przypadku guzów.

 

Stosuje się również leczenie objawowe, które ma na celu wsparcie glikemii, podniesieniu wrażliwości na insulinę, zadbanie o profil lipidowy. W związku z tym stosuje się różne grupy leków, np.:

• leki przeciwcukrzycowe (metformina - zwiększa wrażliwość na insulinę, analogi GLP-1 - obniżają poziom glukozy i wspierają redukcję masy ciała),

• leki obniżające cholesterol (statyny - obniżają poziom LDL, kwasy omega-3 - wspierają profil lipidowy i układ krążenia, ezetymib - ogranicza wchłanianie cholesterolu z pokarmu),

• leki obniżające trójglicerydy (fibraty),

• leki obniżające ciśnienie krwi (inhibitory ACE, sartany).

 

Przewlekły stres jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój otyłości, zwłaszcza w okolicy brzucha, co prowadzi do powstawania brzucha kortyzolowego. Dodatkowo niezdrowe nawyki, takie jak niewłaściwa dieta, brak ruchu, niedobór snu i słaba adaptacja do stresu, mogą pogłębiać ten problem. Obecność brzucha stresowego powinna skłonić do monitorowania swojego stanu zdrowia oraz przeprowadzenia badań laboratoryjnych, takich jak oznaczenie poziomu kortyzolu, hormonów tarczycy, cukru we krwi oraz profilu lipidowego. 

 

 

Brzuch kortyzolowy (stresowy) – FAQ

Czy brzuch kortyzolowy powinien być sygnałem do umówienia się do lekarza?

Tak, otyłość brzuszna i zwiększony obwód w pasie powinny skłonić pacjenta do konsultacji z lekarzem. Brzuch kortyzolowy może wskazywać na zaburzenia metaboliczne, takie jak insulinooporność i podwyższone ryzyko zespołu metabolicznego. Towarzyszą mu często wysokie ciśnienie krwi, zmiany skórne (np. rozstępy, siniaki) i podwyższony poziom cukru we krwi. Ponadto, może być skorelowany z innymi problemami hormonalnymi, np. niedoczynnością tarczycy. Konsultacja z lekarzem, najlepiej endokrynologiem, pozwoli na dokładną diagnostykę i podjęcie odpowiedniego leczenia.

 

Czy brzuch kortyzolowy jest odwracalny?

Tak, brzuch kortyzolowy jest odwracalny, ale wymaga to holistycznego podejścia. Skuteczna redukcja nagromadzenia tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha wymaga połączenia zmiany stylu życia, wprowadzenia odpowiednich ćwiczeń, zdrowej diety oraz, w niektórych przypadkach, farmakoterapii. Kluczowe jest również zarządzanie stresem, aby obniżyć poziom kortyzolu.

 

Jak długo trwa leczenie kortyzolowego brzucha?

Czas leczenia brzucha kortyzolowego jest zróżnicowany i zależy od stopnia zaawansowania problemu oraz indywidualnej reakcji organizmu na podjęte działania. Proces ten może trwać od kilku miesięcy do roku lub dłużej. Ważne jest, aby być cierpliwym i konsekwentnym, ponieważ zmiany stylu życia i diety oraz redukcja stresu wymagają czasu, aby przynieść zauważalne efekty.

 

Jakie są długoterminowe skutki nieleczonego brzucha kortyzolowego?

Nieleczony brzuch kortyzolowy może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu II, zespołu metabolicznego, nadciśnienia tętniczego i innych chorób sercowo-naczyniowych. Może także przyczyniać się do insulinooporności, przewlekłego stanu zapalnego w organizmie i wzrostu poziomu lipidów, co sprzyja rozwojowi miażdżycy.

 

Jak pozbyć się brzucha kortyzolowego?

Aby pozbyć się brzucha kortyzolowego, należy zastosować zintegrowane podejście. Obejmuje ono:

• Zmianę stylu życia: Wprowadzenie technik, które pomogą w radzeniu sobie ze stresem, takich jak medytacja, joga czy techniki oddechowe.

• Regularną aktywność fizyczną: Regularne ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, np. spacery, trening siłowy, pilates, pływanie.

• Zbilansowaną dietę: Spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym, unikanie przetworzonej żywności, włączenie pełnowartościowego białka i zdrowych tłuszczów.

• Farmakoterapię: W przypadkach, gdy zmiany stylu życia są niewystarczające, lekarz może zalecić leki wspomagające kontrolę poziomu cukru we krwi, lipidów oraz ewentualnie leki obniżające poziom kortyzolu.

 

Pomocna jest również suplementacja, jednak jest ona jedynie dodatkiem do podstawowego leczenia.

 

Podwyższony poziom kortyzolu w organizmie a brzuch stresowy - jaki jest związek miedzy nimi?

 Podwyższony poziom kortyzolu, czyli hiperkortyzolemia, prowadzi do gromadzenia tłuszczu w okolicy brzucha, co nazywane jest brzuchem stresowym. Kortyzol wpływa na metabolizm, zwiększa apetyt i zmniejsza wrażliwość tkanek na insulinę, co sprzyja odkładaniu tłuszczu trzewnego. Długotrwałe działanie kortyzolu może także prowadzić do zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność i cukrzyca typu 2.

 

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

 

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

---

Z czego korzystałam pisząc ten tekst?

• Otyłość i jej powikłania. Red. Ostrowska, Lucyna; Bogdański, Paweł; Mamcarz, Artur . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 1056 s. ISBN 978-83-200-6584-8, doi: https://doi.org/10.53270/2021.022
• Otto, Maciej. Diagnostyka i leczenie chorób nadnerczy. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013, 328 s. ISBN 978-83-200-4782-0
• van der Valk, E.S., Savas, M. & van Rossum, E.F.C. Stress and Obesity: Are There More Susceptible Individuals?. Curr Obes Rep 7, 193–203 (2018). https://doi.org/10.1007/s13679-018-0306-y
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0306453015008872, dostęp 12/11/2024
• https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-co-to-badanie-norma-pr, 12/11/2024