autorka: Kasia Deptuła

Ziewanie to powszechny odruch, który towarzyszy nam każdego dnia, często kojarzony ze zmęczeniem lub nudą. Choć z pozoru wydaje się banalne, pełni istotne funkcje w organizmie i może być sygnałem różnych procesów fizjologicznych. W niektórych przypadkach nadmierne ziewanie może wskazywać na problemy zdrowotne lub być efektem ubocznym stosowania leków. Dowiedz się więcej nt. czy ziewanie pomaga schłodzić mózg i co zwiększa częstotliwość odruchu ziewania!

Spis treści

1. Czym jest ziewanie?

• W czym pomaga ziewanie?
• Kiedy człowiek ziewa?
• Jak często ziewają ludzie?
• Czy ziewanie występuje u zwierząt?

2. Hipoteza termoregulacyjna ziewania

• Temperatura otoczenia a ziewanie
• Czy występuje sezonowość ziewania?

3. Inne hipotezy dotyczące przyczyn ziewania
4. Przyczyny ziewania
5. Częste ziewanie jako objaw lub skutek uboczny leków

• Ziewanie jako objaw chorób
• Ziewanie jako objaw zwiastujący (prodromalny)
• Ziewanie jako skutek uboczny leków

6. Ziewanie – FAQ
7. Ziewanie – podsumowanie

Czym jest ziewanie?

Ziewanie to odruch fizjologiczny, występujący zarówno u ludzi, jak i u wielu gatunków zwierząt. Polega na głębokim wdechu, któremu towarzyszy szerokie otwarcie ust, a następnie szybki wydech.

Proces ten można podzielić na trzy fazy:

• Faza wdechowa – stopniowe kurczenie się mięśni oddechowych, prowadzące do długiego i głębokiego wdechu.

• Faza kulminacyjna (szczytowa) – maksymalne rozciągnięcie mięśni oddechowych i twarzy, podczas którego usta są szeroko otwarte.

• Faza wydechowa – rozluźnienie mięśni, któremu towarzyszy uczucie satysfakcji, kończące cykl ziewania.

Ziewaniu często towarzyszy wydawanie dźwięków, które mogą wywoływać ziewanie u innych osób. Zjawisko to jest związane z aktywnością mózgu w obszarach odpowiedzialnych za empatię. Badania wskazują, że dźwięki wydawane podczas ziewania są bardziej skuteczne w wywoływaniu tego odruchu niż inne bodźce dźwiękowe, co podkreśla ich unikalną rolę w zaraźliwości ziewania. Warto również wspomnieć, że za występowanie tego zjawiska odpowiadają neuroprzekaźniki, szczególnie brak dopaminy, a także hormony jak nadmiar ACTH (hormon adrenokortykotropowy).

W czym pomaga ziewanie?

Ziewanie pełni ważne funkcje w organizmie. Pomaga:

• Regulować poziom tlenu we krwi – głęboki wdech zwiększa dotlenienie organizmu, choć teoria ta jest obecnie kwestionowana.

• Schłodzić mózg – ziewanie wspomaga obniżenie temperatury mózgu, poprawiając jego funkcjonowanie.

• Kontrolować rytm snu i czuwania – ziewanie często towarzyszy przejściom między stanami czuwania a snem, sygnalizując potrzebę odpoczynku lub pobudzenia.

Ziewanie może pomóc również w wyrównaniu ciśnienia w uchu środkowym, np. w trakcie latania samolotem.

Kiedy człowiek ziewa?

Ziewanie najczęściej występuje, gdy mózg przechodzi ze stanu czuwania do snu lub odwrotnie – podczas wybudzania.

Do jego pojawienia się przyczyniają się m.in.:

• Obniżona czujność,

• Narastające zmęczenie.

Są to naturalne wyzwalacze ziewania, ale może ono również pojawiać się w odpowiedzi na stres. Zjawisko to ma także wymiar społeczny – ziewanie jest zaraźliwe i sprzyja synchronizacji zachowań w grupie. Do wspomnianego zjawiska przyczyniają się neurony lustrzane, chociaż teoria ta nie ma 100% potwierdzenia.

Jak często ziewają ludzie?

Dorośli ziewają średnio około 9 razy dziennie, często w seriach po 2-3 ziewnięcia pod rząd. Ziewanie pojawia się już w pierwszym trymestrze życia płodowego, co sugeruje, że jest to pierwotny i ważny odruch fizjologiczny.

Czy ziewanie występuje u zwierząt?

Ziewanie to powszechne zjawisko obserwowane nie tylko u ludzi, ale także u naczelnych, ssaków, ptaków i wielu innych kręgowców. Zjawisko to ma zarówno ewolucyjne, jak i fizjologiczne uzasadnienie, przynosząc organizmom różne korzyści.

Ziewanie pełni dwie główne funkcje:

• Komunikacyjną – tzw. zaraźliwe ziewanie występuje u ludzi oraz niektórych naczelnych, takich jak szympansy. Jest ono związane z interakcjami społecznymi i empatią, co sugeruje, że ziewanie może odgrywać rolę w budowaniu więzi i synchronizacji grupowej.

• Fizjologiczną – ziewanie wspiera chłodzenie mózgu, co jest szczególnie istotne u zwierząt z większymi mózgami i większą liczbą neuronów. Badania wykazały, że długość ziewania koreluje z masą mózgu i liczbą neuronów, co sugeruje, że jest to adaptacja termoregulacyjna.

Co ciekawe, ludzie mogą ziewać w odpowiedzi na ziewanie innych gatunków. To wskazuje, że mechanizmy ziewania są uniwersalne i mogą być wyzwalane przez różnorodne bodźce pochodzące zarówno od ludzi, jak i zwierząt.

Hipoteza termoregulacyjna ziewania

Wytłumaczeniu zjawiska, jakim jest ziewanie, towarzyszyło powstanie kilku hipotez.

Jedna z najbardziej interesujących teorii na temat ziewania wskazuje, że pomaga ono chłodzić mózg. Zgodnie z teorią termoregulacyjną, głęboki wdech powietrza z otoczenia prowadzi do wymiany ciepła, co pozwala obniżyć temperaturę mózgu. Zjawisko to nie jest przypadkowe – najczęściej występuje w określonym zakresie temperatur, nazywanym „oknem termicznym”.

Temperatura otoczenia a ziewanie

Jak zmiany temperatury otoczenia wpływają na ziewanie w kontekście „okna termicznego”? Badania pokazują, że ziewanie jest częstsze podczas nagłych zmian temperatury otoczenia, zarówno przy jej wzroście, jak i spadku. Ziewanie zmniejsza się natomiast, gdy temperatura utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie. Oznacza to, że odruch ten jest bardziej związany z dynamicznymi zmianami temperatury niż z jej stabilnym poziomem.

Eksperymenty wykazały, że ziewanie staje się rzadsze, gdy temperatura otoczenia zbliża się do temperatury ciała. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na zmienność częstotliwości ziewania okazała się właśnie temperatura otoczenia.

Czy występuje sezonowość ziewania?

Sezonowe różnice w częstotliwości ziewania również wspierają teorię termoregulacyjną. Badania wykazały, że ziewanie jest częstsze w umiarkowanych temperaturach, a rzadsze w ekstremalnych warunkach – zarówno przy bardzo wysokich, jak i niskich temperaturach.

Inne hipotezy dotyczące przyczyn ziewania

Oprócz teorii termoregulacyjnej, w literaturze naukowej pojawia się kilka innych hipotez próbujących wyjaśnić podłoże ziewania.

Hipoteza pobudzenia mózgu

Według tej teorii ziewanie ma na celu pobudzenie mózgu i zwiększenie czujności. Ziewanie miałoby działać jako mechanizm aktywujący organizm, szczególnie w sytuacjach zmniejszonej koncentracji lub senności. Jednak badania EEG, pomiary przewodnictwa skórnego i inne parametry autonomiczne nie potwierdziły jednoznacznie, że ziewanie prowadzi do wzrostu aktywności mózgu. Jeśli obserwowano jakiekolwiek oznaki pobudzenia, były one wynikiem ogólnych ruchów ciała, a nie samego aktu ziewania.

Hipoteza oddychania

Ta teoria sugerowała, że ziewanie jest mechanizmem mającym na celu zwiększenie poziomu tlenu we krwi i dotlenienie mózgu. Jednak liczne eksperymenty podważyły tę hipotezę. Badania, w których uczestnicy oddychali powietrzem o podwyższonym poziomie dwutlenku węgla (5%) lub 100% tlenu, nie wywołały ziewania ani go nie zahamowały. Oznacza to, że ziewanie nie jest bezpośrednią reakcją na niedobór tlenu lub nadmiar CO₂.

Mimo wielu hipotez próbujących wyjaśnić zjawisko ziewania, najbardziej uzasadniona i potwierdzona naukowo wydaje się teoria termoregulacyjna. Choć ziewanie to proces złożony, jego dokładny mechanizm wciąż pozostaje przedmiotem badań.

Przyczyny ziewania

Ziewanie może mieć wiele przyczyn i pełnić różnorodne funkcje w organizmie. Oto najczęstsze z nich:

• Zmęczenie lub senność – ziewanie jest jednym z mechanizmów sygnalizujących potrzebę odpoczynku i regeneracji. Często pojawia się przed zaśnięciem lub podczas wybudzania.

• Zmiany temperatury mózgu – zgodnie z teorią termoregulacyjną, ziewanie pomaga schładzać mózg, co może poprawiać jego wydajność, zwłaszcza w trakcie wzmożonego wysiłku intelektualnego lub podczas stresu.

• Trudności w uczeniu się, zapominanie i obniżenie nastroju – ziewanie może być reakcją organizmu na obniżoną aktywność mózgu, co jest często obserwowane przy problemach z koncentracją i spadkach nastroju.

• Stres i praca zmianowa – ziewanie pojawia się nie tylko w chwilach relaksu, ale także jako reakcja na napięcie emocjonalne, np. przed ważnym wystąpieniem lub w trakcie pracy zmianowej.

• Reakcja społeczna – ziewanie jest zaraźliwe i może wywoływać podobną reakcję u innych osób. Mechanizm ten wiąże się z aktywnością obszarów mózgu odpowiedzialnych za empatię i synchronizację zachowań w grupie.

• Nuda – brak bodźców stymulujących mózg prowadzi do obniżenia jego aktywności, co może skutkować ziewaniem jako próbą pobudzenia organizmu.

• Reakcja wazowagalna – ziewanie może towarzyszyć spadkowi ciśnienia krwi i tętna, będąc elementem rozszerzenia naczyń wywołanym różnymi czynnikami. Może wystąpić na skutek, m.in.: odwodnienia, silnego kaszlu, przegrzania lub zbyt szybkiego wstawania.

Do nasilonego ziewania mogą przyczynić się również występowanie niektórych chorób lub stosowanie niektórych leków – czytaj dalej!

Częste ziewanie jako objaw lub skutek uboczny leków

Nadmierne i częste ziewanie może być objawem chorobowym, jak i potencjalnym działaniem niepożądanym niektórych leków.

Ziewanie jako objaw chorób

Nadmierne ziewanie może być związane z różnymi chorobami, szczególnie o podłożu neurologicznym.

Poniżej choroby, w których ziewanie może być objawem:

• Narkolepsja – częste ziewanie towarzyszy epizodom nagłej senności i osłabienia czujności.

• Bezdech senny – zwiększa uczucie niewyspania w ciągu dnia i jest skorelowany z częstością ziewania.

• Stwardnienie rozsiane (SM) i stwardnienie zanikowe boczne (ALS) – ziewanie może być wynikiem uszkodzenia określonych struktur układu nerwowego, co jest jednym z objawów tych chorób neurologicznych.

• Guzy mózgu – ziewanie bywa obserwowane w przypadku guzów uciskających struktury, takie jak płat skroniowy i móżdżek.

• Niewydolność wątroby – w zaawansowanych stadiach choroby ziewanie może być objawem encefalopatii wątrobowej.

Ziewanie jest w wielu przypadkach mało specyficznym objawem, podobnie jak częste kichanie. Może być również odruchem występującym w tzw. stanie wegetatywnym na niektóre bodźce obok wydawania dźwięków, ssania lub ruchów języka.

Ziewanie jako objaw zwiastujący (prodromalny)

Ziewanie może pojawiać się jako wczesny sygnał ostrzegawczy, poprzedzający atak choroby:

• Migrena – ziewanie bywa częścią aury migrenowej i często towarzyszy takim objawom jak nudności, wymioty, osmofobia (nadwrażliwość na zapachy) i allodynia (nadwrażliwość skóry na dotyk).

• Napad padaczkowy (epilepsja skroniowa) – w niektórych przypadkach ziewanie poprzedza napad padaczkowy.

Ziewanie może być również w przypadku epilepsji objawem ponapadowym, a także towarzyszyć np. hipoglikemii.

Ziewanie jako skutek uboczny leków

Niektóre leki mogą wywoływać nadmierne ziewanie jako efekt uboczny lub reakcję organizmu na ich odstawienie.

Produkty lecznicze, które mogą nasilić ziewanie:

• Leki przeciwdepresyjne (Antydepresanty) – np. SSRI (fluoksetyna, citalopram, escitalopram), SNRI (duloksetyna) i niektóre TLPD (klomipramina) stosowane w leczeniu depresji, niektórych zaburzeń lękowych, a także neuropatii i nerwobólu.

• Leki nasenne – stosowane w leczeniu zaburzeń snu, zarówno ziołowe, jak i syntetyczne (benzodiazepiny, leki z grupy Z – zolpidem, zopiklon, zaleplon, a także hydroksyzyna).

• Alkohol – nasila senność i może zwiększać częstotliwość ziewania.

• Kofeina – nadmierne spożycie lub jej nagłe odstawienie może prowadzić do wzrostu ziewania.

Ziewanie może pojawić się podczas odstawiania opioidów lub stosowania blokerów opioidowych, np. naloksonu. Może także wystąpić przy stosowaniu leków łagodzących skutki uboczne opioidów, takich jak naldemedyna (stosowana w leczeniu zaparć wywołanych opioidami).

Ziewanie – FAQ

Ziewanie to naturalny odruch, który wciąż budzi wiele pytań. Choć wydaje się proste, może mieć zaskakujące przyczyny i funkcje. Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące tego fascynującego zjawiska.

Kiedy nadmierne ziewanie jest niepokojące?

Nadmierne ziewanie, które pojawia się regularnie (więcej niż 3 razy na 15 minut), może być sygnałem poważniejszych problemów zdrowotnych. W takich przypadkach warto skonsultować się z lekarzem, aby przeprowadzić odpowiednią diagnostykę i wykluczyć, m.in. choroby neurologiczne lub prześledzić stosowane leki.

Dlaczego ziewanie jest zaraźliwe?

Ziewanie jest zaraźliwe, ponieważ nasz mózg reaguje na widok innej osoby ziewającej. Dzieje się tak, ponieważ ziewanie uruchamia obszary mózgu odpowiedzialne za naśladowanie i odczuwanie emocji innych ludzi (empatię). To naturalna reakcja, która może wzmacniać więzi społeczne i pomagać w synchronizacji zachowań w grupie. Badania pokazują, że podczas obserwacji ziewającej osoby, aktywują się części mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie sygnałów społecznych, co sprawia, że sami zaczynamy ziewać.

Jak powstrzymać ziewanie?

Aby ograniczyć ziewanie, można spróbować:

• Zmienić pozycję ciała – np. wyprostować się.

• Głęboko oddychać – zwiększa to poziom tlenu; jedno z badań wykazało, że oddychanie przez nos zmniejszało potrzebę ziewania.

• Wykonać krótką aktywność fizyczną – pomaga to pobudzić organizm.

• Ochłodzić organizm – przejść do chłodniejszego miejsca lub zjeść coś zimnego albo wypić zimny napój.

Jakie badania wykonać przy częstym ziewaniu?

W diagnostyce nadmiernego ziewania zaleca się wykonanie następujących badań:

• Badania poziomu hormonów tarczycy,
• Próby wątrobowe,
• Pomiar ciśnienia tętniczego i tętna,
• EEG – w przypadku podejrzenia hipersomnii lub obturacyjnego bezdechu sennego.

Ziewanie – podsumowanie

Ziewanie to naturalne i powszechne zjawisko fizjologiczne, które pełni różne funkcje, takie jak chłodzenie mózgu, regulacja poziomu czujności i synchronizacja społeczna. Najczęściej jest ono związane ze zmęczeniem, sennością lub reakcją na ziewanie innych osób. Jednak nadmierne i częste ziewanie może być sygnałem problemów zdrowotnych. Może wskazywać na choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane, padaczka) lub zaburzenia snu (np. bezdech senny, narkolepsja). Ziewanie bywa również skutkiem ubocznym stosowania leków, takich jak antydepresanty (SSRI, SNRI, TLPD) lub alkohol. Może także wystąpić w trakcie odstawiania niektórych substancji, w tym opioidów i kofeiny. W przypadku uporczywego ziewania warto skonsultować się z lekarzem w celu diagnostyki i wykluczenia poważniejszych chorób.

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2025 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165