autorka: Kasia Deptuła

Kichanie to objaw, który kojarzy się z przeziębieniem, katarem czy alergią. Występuje u ludzi w każdym wieku. Kichanie jest również zjawiskiem fizjologicznym, które ma na celu oczyszczenie m.in. jamy nosowej z zanieczyszczeń. Może być również skutkiem ubocznym po stosowaniu niektórych leków. Z artykułu dowiesz się, co wywołuje kichanie, jak je powstrzymać z pomocą leków i domowych sposobów.

Spis treści

1. Co to jest i co oznacza kichanie?

• Fazy kichania
• Który nerw odpowiada za kichanie?
• Ile razy dzienne kicha człowieka?

2. Czy kichanie to odruch fizjologiczny czy patologiczny?

• Kichanie a odporność

3. Kichanie - podział przyczyn kichania

• Kichanie a infekcje
• Kichanie a alergia
• Kichanie przy patrzeniu na słońce
• Leki a kichanie
• Neurologiczne podłoże kichania
• Podłoże hormonalne kichania
• Snatiation reflex
• Inne przyczyny kichania

4. Objawy towarzyszące kichaniu
5. Leki na kichanie

• Domowe sposoby na kichanie

6. Mity na temat kichania
7. Kichanie - historia, przesądy, znaczenie w kulturze
8. Kichanie - o czym warto pamiętać?
9. Kichanie - podsumowanie

Czym jest i co oznacza kichanie?

Kichanie jest reakcją odruchową i obronną organizmu na podrażnienie błony śluzowej nosa, wywołana przez pobudzenie receptorów mechanicznych i chemicznych, takich jak TRPV1 i TRPA1. Receptory te są wrażliwe na różne substancje (np. ostre przyprawy) i bodźce fizyczne (np. wyrywanie brwi), które mogą aktywować nerw trójdzielny.

Przykładowo:

• Receptor TRPV1 aktywuje się pod wpływem kapsaicyny, substancji zawartej w ostrych pokarmach.
• Receptor TRPA1 reaguje na inne ostre związki chemiczne, takie jak izotiocyjaniany obecne w musztardzie i wasabi, a także na dym tytoniowy.

Wielu pacjentów przed kichnięciem odczuwa tzw. kręcenie w nosie. U niektórych występuje również wodnista wydzielina z nosa związana, np. z przeziębieniem lub uczuleniem. Oprócz tego silny obrzęk śluzówki może wywoływać napady kichania.

Fazy kichania

Kichanie jest złożonym odruchem, który angażuje zarówno układ nerwowy, oddechowy, jak i mięśnie, aby skutecznie oczyścić drogi oddechowe z drażniących substancji.

Proces ten przebiega w sposób skoordynowany i można go podzielić na dwie główne fazy. Poniżej opisałam mechanizm kichania.

Faza I. kichania

To faza nosowa, która występuje po stymulacji błony śluzowej nosa przez chemiczne lub fizyczne czynniki drażniące. Informacja jest przekazywana przez włókna aferentne (inaczej czuciowe i doprowadzające do OUN - ośrodkowego układu nerwowego vel mózgu) do zwoju nerwu trójdzielnego za pomocą kilku jego gałęzi:

• przedniego sitowego i tylnego nosowego (gałęzie nerwu ocznego, V1),
• podoczodołowego (gałąź nerwu szczękowego, V2),
• ocznego (pierwsza z trzech głównych gałęzi nerwu trójdzielnego, obok gałęzi szczękowej i żuchwowej).

Faza II. kichania

To faza oddechowa, na którą składa się na nią zamknięcie oczu, głęboki wdech, a następnie wymuszony wydech z początkowym zamknięciem krtani / głośni, wzrostem ciśnienia śródpłucnego, a także skurczem mięśni brzucha oraz mięśni międzyżebrowych. Kolejno dochodzi do nagłego rozszerzenia głośni, co powoduje silny i gwałtowny wyrzut powietrza przez usta i nos, co eliminuje zanieczyszczenia ze śluzówki i inne składniki drażniące. W tej fazie istotną rolę odgrywają tzw. włókna eferentne, inaczej ruchowe i tym samym odprowadzające.

Który nerw odpowiada za kichanie?

Kichanie jest inicjowane przez pobudzenie gałęzi nerwu trójdzielnego (piątego nerwu czaszkowego), które przekazują informacje z nosa do mózgu. Drażnienie błony śluzowej nosa, wywołane przez czynniki takie jak kurz, pyłki, silne zapachy, infekcje czy nagłe zmiany temperatury, pobudza włókna czuciowe (aferentne) gałęzi nerwu ocznego i szczękowego. Informacja ta trafia do zwoju nerwu trójdzielnego, a następnie do ośrodka kichania w rdzeniu przedłużonym. Ośrodek ten jest powiązany również z ośrodkiem oddechowym i kaszlu, co koordynuje reakcję kichania.

W zależności od intensywności bodźca drażniącego, u człowieka może wystąpić pojedyncze kichnięcie lub seria kichnięć, zwana potocznie salwą kichania.

Ile dziennie kicha człowiek?

Częstotliwość kichania jest indywidualna i zależy od wielu czynników, takich jak narażenie na alergeny, stan zdrowia oraz pora roku. Zwykle kilka kichnięć dziennie nie jest powodem do niepokoju. Natomiast częste i uporczywe kichanie może być objawem alergii, infekcji lub innych schorzeń i w takim przypadku warto skonsultować się z lekarzem.

Czy kichanie to odruch fizjologiczny czy patologiczny?

Kichanie jest zwykle odruchem fizjologicznym, czyli naturalnym i zdrowym mechanizmem obronnym, podobnie jak kaszel oraz takie procesy jak:

• oczyszczanie śluzowo-rzęskowe,
• oczyszczanie pęcherzykowo-oskrzelikowe,
• mechanizmy immunologiczne dróg oddechowych.

Podsumowując - podstawowym celem kichania jest oczyszczenie śluzówki nosa i górnych dróg oddechowych z drażniących czynników pochodzenia środowiskowego, takich jak mikroorganizmy. Niemniej wielu pacjentów określa częste kichanie za kłopotliwe, podobnie jak kaszel czy czkawkę. Zatem kichanie może być traktowane jako symptom.

Czy kichanie ma coś wspólnego z odpornością?

Kichanie jest częścią odporności nieswoistej, podobnie jak inne bariery obronne organizmu. Jego celem, tak jak w przypadku kaszlu, jest usunięcie drobnoustrojów i drażniących substancji z organizmu. Oprócz kichania i kaszlu, w mechanizmach nieswoistej odporności uczestniczą także perystaltyka jelit, aktywność aparatu rzęskowego dróg oddechowych, biegunka, łzawienie, wymioty oraz wydzielanie śluzu przez nabłonek.

Warto pamiętać, że nasilone kichanie często pojawia się w odpowiedzi na czynniki patologiczne, takie jak infekcje wirusowe. Choć pacjenci mogą postrzegać to jako problem, kichanie jest naturalną reakcją obronną organizmu na zakażenia i inne drażniące bodźce.

Przyczyny kichania - rodzaje i podział

Etiologia kichania jest zróżnicowana, ponieważ ten odruch może być wywołany przez wiele czynników. Przyczyny kichania można podzielić na kilka głównych kategorii, takich jak czynniki alergiczne, infekcyjne oraz te związane m.in. ze schorzeniami neurologicznymi czy hormonalnymi. Każdą z tych grup omówiłam osobno.

Przyczyny infekcyjne kichania

Najczęstszą infekcyjną przyczyną kichania są wirusy, w szczególności rynowirusy i adenowirusy, które odpowiadają za przeziębienie. Inne drobnoustroje wywołujące kichanie to bakterie. Kichaniu zwykle towarzyszy stan podgorączkowy / gorączka, wodnisty i lejący się katar, a także niekiedy kaszel.

Kichanie jest charakterystycznym objawem infekcyjnego nieżytu nosa, który może mieć zarówno ostry, jak i przewlekły przebieg.

Przyczyny alergiczne kichania

Alergia wziewna to jedna z najczęstszych przyczyn kichania w kontekście reakcji alergicznych. Najbardziej powszechne alergeny (substancje wywołujące reakcje uczuleniowe) to:

• pyłki roślin (drzew, traw, chwastów),
• roztocze kurzu domowego,
• zarodniki grzybów pleśniowych,
• alergeny zwierzęce (sierść zwierząt, ślina, naskórek).

Należy pamiętać, że alergia to reakcja uczuleniowa związana ze zwiększoną produkcją immunoglobulin E (IgE) – jest to jednocześnie reakcja zapalna. Dlatego katar sienny, któremu towarzyszy kichanie, jest określany jako alergiczny nieżyt nosa, charakteryzujący się stanem zapalnym, zaczerwienieniem, obrzękiem i nadmierną produkcją śluzu.

Warto również pamiętać, że kichanie może być związane ze spożywaniem pokarmów bogatych w histaminę (np. dojrzewających serów, owoców morza) u osób z nietolerancją histaminy. W takim przypadku mogą pojawić się objawy związane z kichaniem, takie jak katar i świąd nosa. Niektóre osoby mogą częściej kichać po spożyciu piwa lub innych alkoholi, które zwiększają poziom histaminy w organizmie, co wywołuje te reakcje.

Kichanie przy patrzeniu na słońce (ACHOO)

Kichanie wywołane przez patrzenie na słońce jest jednym z bardziej interesujących odruchów organizmu. Dotyka on 20-30 lub 18-35% populacji (zależnie od danych) i jest dziedziczone autosomalnie dominująco. Choć mechanizm tego zjawiska nie jest w pełni poznany, przypuszcza się, że ma związek z nietypową reakcją nerwu trójdzielnego. W literaturze zjawisko to nosi różne nazwy, takie jak:

• zespół ACHOO (ACHOO syndrome, Autosomal dominant Compelling Helio-Ophthalmic Outburst syndrome),

• photic sneeze reflex,

• Peroutka sneeze.

Kichanie na słońce zazwyczaj występuje jako pojedyncze lub kilkukrotne kichnięcie i jest wywołane tzw. fotycznym odruchem kichania. Prawdopodobnie dochodzi tu do nadmiernej stymulacji nerwu wzrokowego, co wpływa na jądro nerwu trójdzielnego, prowadząc do odruchu kichania. Za ten proces odpowiadają gałęzie nerwu trójdzielnego unerwiające błonę śluzową nosa.

Nadmierna stymulacja nerwu wzrokowego, np. podczas nagłego wyjścia z ciemnego pomieszczenia na intensywne światło słoneczne, może wywołać odruch kichania. To zjawisko występuje u osób z fotycznym odruchem kichania i wynika z reakcji nerwu trójdzielnego na bodźce świetlne.

Leki nasilające odruch kichania

Kichanie mogą nasilać niektóre leki. Wymienia się wśród nich:

1. ksylometazolinę, oksymetazolinę stosowane jako leki donosowe w kroplach i aerozolu - ich nadmierne stosowanie może powodować przesuszenie śluzówki nosa, co stanowi czynnik predysponujący do częstszego kichania;
2. kwas acetylosalicylowy, chlorpromazynę, inhibitory konwertazy angiotensyny, które mogą wywołać naczynioruchowy nieżyt błony śluzowej;
3. propofol i tiopental, czyli leki stosowane do znieczulenia ogólnego - kichanie może pojawić się w przypadku wybudzania pacjenta z narkozy.

Kichanie może być także związane z podawaniem leków w formie dotchawiczej, choć jest to rzadki sposób stosowany głównie w leczeniu zespołu zaburzeń oddychania u wcześniaków.

Podłoże neurologiczne kichania

Kichanie trudno uznać za typowy objaw jakiejkolwiek choroby neurologicznej. Istnieją jednak zależności, które mogą do niego doprowadzić. Przykładowo stymulacja mózgu w okolicy tylnego podwzgórze może powodować kichanie z powodu aktywacji układu przywspółczulnego nerwu twarzowego lub aktywacji drogi aferentnej nerwu trójdzielnego (od receptora do mózgu) przez szlak trójdzielno-podwzgórzowy.

Słowo wyjaśnienia - po co prowadzi się tego typu stymulację? Wg jednego z badań taki zabieg pomaga pacjentom w leczeniu klasterowego bólu głowy opornego na leczenie farmakologiczne. Jednak konsekwencją tej terapii było pojawienie się napadowego kichania, które jednak ustąpiły przy zmianie nasilenia impulsu stosowanego do stymulacji tylnej części podwzgórza.

Nasilone kichanie może wiązać się również z:

• zespołem Wallenberga, gdzie dochodzi do zmian w obrębie tętnicy móżdżkowej,
• aurą poprzedzającą padaczkę skroniową i napad typu grand-mal.

Podłoże hormonalne kichania

Choć może wydawać się to nietypowe, kichanie może mieć związek z podniesionym poziomem estrogenów, co występuje w okresie dojrzewania, ciąży, w cyklu menstruacyjnym, a także przy stosowaniu leków zawierających estrogeny. Jaka jest zależność? Estrogen może hamować aktywność acetylocholinoesterazy, co prowadzi do obrzęku błony śluzowej nosa. Dodatkowo, progesteron – inny hormon – może nasilać przekrwienie błon śluzowych przez rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Wpływ na częstsze kichanie ma również tarczyca, zwłaszcza jej niedoczynność. W tym stanie zmniejsza się aktywność współczulna układu autonomicznego na rzecz zwiększonej aktywności przywspółczulnej, co prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia wydzielania śluzu, co może sprzyjać kichaniu.

Snatiation reflex

Snatiation to zjawisko, które dosłownie oznacza "odruch kichania żołądkowego". Polega na kichaniu wywołanym uczuciem pełności żołądka, zazwyczaj po spożyciu obfitego posiłku. Z jedzeniem wiąże się również smakowy nieżyt nosa, który pojawia się po spożyciu pikantnych potraw.

Inne przyczyny kichania

Kichanie może być wywołane przez szereg różnych czynników. Wśród nich znajdują się:

• suche powietrze,
• nagłe zmiany temperatury i/lub ciśnienia,
• pobudzenie emocjonalne,
• polipy w nosie,
• obecność ciał obcych w nosie.

Wiek pacjenta również odgrywa istotną rolę. U osób starszych dochodzi do zmian, takich jak zanik gruczołów podśluzówkowych, co prowadzi do częstszego drażnienia nerwów i w konsekwencji częstszego kichania.

Jakie inne objawy towarzyszą kichaniu?

Kichanie często występuje w towarzystwie innych objawów, w zależności od przyczyny. Najczęściej pojawia się wraz z:

• katarem, świądem nosa i/lub kaszlem, zwłaszcza przy przeziębieniu lub alergii,
• zaczerwienieniem i łzawieniem oczu, charakterystycznym dla alergii, np. kataru siennego,
• bólem głowy, szczególnie w przypadku zapalenia zatok przynosowych.

Leczenie kichania za pomocą leków

Leczenie farmakologiczne kichania zależy od jego przyczyny. W przypadku:

• alergii stosuje się leki przeciwhistaminowe (antyalergiczne) oraz sterydy donosowe,
• infekcji (w zależności od podłoża) – leki przeciwwirusowe lub antybiotyki.

Pomocne mogą być również maski antysmogowe, wyposażone w filtry zatrzymujące zanieczyszczenia o różnych rozmiarach cząsteczek.

W przypadku kichania o podłożu wirusowym lub alergicznym, skuteczne są także środki sympatykomimetyczne. Zmniejszają one zaczerwienienie, obrzęk i świąd błony śluzowej, co ogranicza częstotliwość kichania.

Domowe sposoby na kichanie

Domowe metody łagodzenia objawów kichania obejmują:

• płukanie nosa wodą morską o stężeniu izotonicznym, solą fizjologiczną lub za pomocą specjalnych zestawów do płukania nosa i zatok – szczególnie przy kichaniu o podłożu infekcyjnym lub alergicznym;
• nawilżanie powietrza – szczególnie istotne w okresie grzewczym, gdy powietrze w pomieszczeniach jest ciepłe i suche.

Mity na temat kichania

W tej części artykułu omówię kilka powszechnych mitów związanych z kichaniem, które często wprowadzają w błąd. Dowiesz się, które z popularnych przekonań są błędne i jakie jest rzeczywiste podłoże niektórych powszechnie spotykanych zjawisk związanych z kichaniem.

Podczas kichania na chwilę zatrzymuje się serce

Nie, serce nie zatrzymuje się podczas kichania. To mit. Prawda jest taka, że kichanie może chwilowo zmienić ciśnienie w klatce piersiowej, co wpływa na rytm serca, ale nie prowadzi do zatrzymania jego pracy.

Czy można kichnąć z otwartymi oczami?

Choć kichanie z otwartymi oczami jest fizycznie możliwe, jest to bardzo trudne. Większość ludzi automatycznie zamyka oczy podczas kichania ze względu na naturalny odruch ochronny, który jest częścią II fazy kichania. Mimo popularnego mitu, kichanie z otwartymi oczami nie powoduje „wypadnięcia” oczu. Struktury anatomiczne wokół oczu są wystarczająco silne, aby je chronić, nawet podczas kichania.

Kichanie występuje w czasie snu

Kichanie w czasie snu jest bardzo rzadkie. Podczas fazy snu REM ciało przechodzi w stan zmniejszonej aktywności mięśniowej, co obejmuje również mięśnie odpowiedzialne za kichanie. Ponadto ośrodek kichania w mózgu staje się mniej aktywny podczas snu. Choć możliwe jest obudzenie się z powodu podrażnienia nosa, samo kichanie podczas snu jest niezwykle rzadkie – zazwyczaj osoba budzi się, a dopiero potem kicha.

Wstrzymywanie kichnięcia jest bezpieczne

Wstrzymywanie kichnięcia może być niebezpieczne. Może prowadzić do wzrostu ciśnienia w głowie i szyi, co w skrajnych przypadkach może uszkodzić naczynia krwionośne, a nawet spowodować uszkodzenie błony bębenkowej. Oprócz tego kichanie jest zdrowe, ponieważ pozwala oczyścić jamę nosową, np. z alergenów, które powodują swędzenie, kichanie alergiczne oraz wodnisty katar.

Historyczne aspekty kichania

Kichanie w wielu kulturach miało różnorodne, symboliczne znaczenia. Często było traktowane jako:

• boski i święty znak (Aryston – rzymski męczennik), ponieważ pochodziło z płuc, uważanych za jedną z najbardziej boskich części ciała,
• oznaka zdrowienia i rekonwalescencji (Celsus – rzymski uczony),
• oznaka dobrego samopoczucia (starożytni Grecy i Rzymianie),
• sposób na pozbycie się diabła z ciała (wierzenia pogańskie), a czasami wręcz przeciwnie – jako wyrzucenie części duszy, co czyniło osobę bardziej podatną na atak złych duchów,
• pomyślny omen (kultura żydowska),
• znak, że ktoś rozmawia o osobie, która kichnęła (Chiny i Japonia),
• zły omen, jeśli kichnięcie nastąpiło przed rozpoczęciem pracy (Indie).

Motyw kichania można znaleźć także w kinematografii. Na przykład w filmie "Robin Hood: Faceci w rajtuzach", główny bohater, oprócz powrotu do ojczyzny i ucieczki z niewoli, podejmuje się również odnalezienia syna swojego towarzysza z celi, o nietypowym imieniu Apsik (oryg. Ahchoo).

Kichanie - o czym warto pamiętać?

Warto wiedzieć, że kichanie wiąże się z gwałtownym wypuszczeniem powietrza, co sprawia, że wraz z nim z ust wydostaje się aerozol, w którym znajdują się m.in. drobnoustroje. Dlatego kichanie w dłonie lub zakrywanie ust, np. chusteczką lub łokciem, jest jak najbardziej wskazane. Dlaczego? Okazuje się, że ślina wydostająca się z ust podczas kichania może sięgać na odległość nawet 3 metrów, a mgiełka może osiągnąć prędkość do 40 km/h.

Kichanie - podsumowanie

Kichanie to złożony odruch obronny organizmu, który spełnia ważną funkcję w oczyszczaniu dróg oddechowych z drażniących substancji. Może być wywołane różnorodnymi czynnikami, od alergii i infekcji, po reakcje na bodźce fizyczne, chemiczne, a nawet hormonalne. Czasem kichanie pojawia się w wyniku nietypowych okoliczności, takich jak patrzenie na słońce czy uczucie pełności żołądka. Chociaż często uważane jest za niegroźny objaw, niektóre przypadki uporczywego kichania mogą wymagać diagnostyki i leczenia, zwłaszcza gdy są wynikiem alergii i infekcji.

W artykule omówiłam również wiele mitów związanych z kichaniem, które przez wieki kształtowały ludzkie postrzeganie tego zjawiska, od jego boskich konotacji w starożytności po dzisiejsze przesądy. Niezależnie od jego pochodzenia, kichanie pozostaje interesującym przykładem działania naszego organizmu, a jego leczenie i zapobieganie zależy od dokładnej diagnozy i zrozumienia przyczyn.

PS. Jeśli spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Z czego korzystałam, pisząc ten artykuł?

• Songu M, Cingi C. Sneeze reflex: facts and fiction. Ther Adv Respir Dis. 2009 Jun;3(3):131-41. doi: 10.1177/1753465809340571. Epub 2009 Jul 17. PMID: 19617285.
• Maniyar FH, Starr P, Goadsby PJ. Paroxysmal sneezing after hypothalamic deep brain stimulation for cluster headache. Cephalalgia. 2012 Jun;32(8):641-4. doi: 10.1177/0333102412442412. Epub 2012 Apr 23. PMID: 22529193.
• Badowska-Kozakiewicz A, Fizjologia człowieka w zarysie, PZWL, Warszawa, 2019
• Maśliński S, Ryżewski J, Patofizjologia. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa, 2012
• Olszewski J, Zakażenia w otolaryngologii, PZWL, Warszawa, 2022
• Olszewki J, Otolarynologia. Podręcznik dla studentów kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego, PZWL, Warszawa, 2022
• Latkowski B, Otolaryngologia. Podręcznik dla studentów i specjalizujących się lekarzy, PZWL, Warszawa, 2017
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Kichanie, dostęp 05/09/2024

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2024 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165