autorka: Kasia Deptuła

Zespół serotoninowy jest stanem zagrażającym zdrowiu i życiu. Występuje na skutek nasilonego przekaźnictwa serotoniny w mózgu, co jest efektem stosowania niektórych leków, np. antydepresantów. W artykule wyjaśniam, czym dokładnie jest zespół serotoninowy, jakie są jego objawy, przyczyny występowania oraz metody leczenia.

Spis treści

1. Czym jest zespół serotoninowy?

• Zespół serotoninergiczny - kryteria rozpoznania
• Diagnostyka różnicowa zespołu serotoninowego

2. Przyczyny zespołu serotoninowego

• Po jakich lekarz może wystąpić zespół serotoninowy?

3. Zespół serotoninowy - objawy

• Po jakim czasie może wystąpić zespół serotoninowy?
• Ile trwa zespół serotoninowy?
• Możliwe powikłania

4. Zespół serotoninowy - leczenie
5. Badania laboratoryjne a zespół serotoninowy

Czym jest zespół serotoninowy?

Zespół serotoninowy (serotoninergiczny, ang. serotonin syndrome) jest rzadkim zespołem polekowym. Jego występowanie wiąże się m.in.:

• z nadmiernym pobudzeniem receptorów serotoninowych 5-HT w mózgu;
• ze zwiększonym uwalnianiem serotoniny 5-HT z zakończeń nerwowych;
• hamowania wychwytu zwrotnego 5-HT w szczelinie synaptycznej;
• zwiększonej wrażliwości receptorów na serotoninę;
• zmniejszonego rozkładu neuroprzekaźnika 5-HT.

Przebieg zespołu serotoninowego zależy m.in. od jego przyczyny. Może być on:

• łagodny, występujący w przypadku przyczyn jatrogennych (związanych, np. ze złym dawkowaniem leku);

• ciężki, występujący w przypadku zamierzonego przedawkowania leków lub interakcji ze środkami psychoaktywnymi.

W przebiegu zespołu serotoninowego odnotowuje się:

• zmiany stanu psychicznego związane z upośledzeniem / pogorszeniem podstawowych funkcji psychicznych, np. dezorientacja, niepokój, splątanie;

• objawy neurologiczne, takie jak drżenie mięśni czy skurcze, związane z zaburzonym funkcjonowaniem układu nerwowego;

• dysregulację wegetatywną, która wiąże się z dysfunkcją autonomicznego układu nerwowego, obejmującą kluczowe funkcje ustroju, takie jak oddychanie, bicie serca, ciśnienie krwi czy temperatura ciała, a także czynność źrenic (są rozszerzone), perystaltyka (jest przyspieszona).

Kryteria rozpoznania zespołu serotoninowego

Do rozpoznania i zdiagnozowanie zespołu serotoninowego niezbędne jest wystąpienie pewnych kryteriów.

Po pierwsze pacjent przyjął środek o działaniu serotoninergicznym, np. leki przeciwdepresyjne.

Po drugie wystąpiła jedna z następujących grup objawów:

• spontaniczne kurcze kloniczne mięśni;

• obfite pocenie lub indukowane kurcze kloniczne i pobudzenie psychoruchowe;

• oczopląs i pobudzenie psychoruchowe lub obfite pocenie;

• drżenie mięśniowe i wygórowanie odruchów ścięgnistych;

• hipertensję powyżej 38°C, oczopląs lub indukowane kurcze kloniczne mięśni.

Z czym różnicuje się zespół serotoninowy?

Diagnostyka różnicowa obejmuje wykluczenie innych zespołów polekowych:

• zespołu antycholigergicznego (np. po atropinie, skopolaminie)

• hipertermii złośliwej (po środkach stosowanych w znieczuleniu ogólnym do operacji)

• złośliwego zespołu neuroleptycznego (np. po lekach przeciwpsychotycznych starszej generacji, takich jak haloperidol, chlorpromazyna, rzadziej przy olanzapinie, risperidonie czy klozapinie, które należą do tzw. atypowych leków przeciwpsychotycznych).

Niektóre objawy występujące w zespole serotoninowym są zbieżne z symptomami występującymi w innych zespołach polekowych, czyli w hipertermii związanej ze środkami stosowanymi do znieczulenia ogólnego, zespole antycholinergicznym czy w złośliwym zespole neuroleptycznym.

Zbieżne objawy, które mogą występować we wszystkich wymienionych zespołach polekowych, to m.in.:

• podwyższona lub wysoka temperatura ciała,

• tachykardia (przyspieszone bicie serca) i/lub podniesione ciśnienie krwi (hipertensja),

• zaburzenia pracy mięśni, takie jak sztywność, skurcze czy drżenie,

• zmiany stanu psychicznego.

Przyczyny występowania zespołu serotoninowego

Występowanie zespołu serotoninergicznego jest efektem przyjmowania dwóch lub więcej (najczęściej) leków przeciwdepresyjnych, które zwiększają aktywność serotoniny.

Należy jednak pamiętać, że antydepresanty nie są jedynymi lekami, które mogą zwiększać przekaźnictwo serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).

Po jakich lekach może wystąpić zespół serotoninowy?

Istotne ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego odnotowuje się w przypadku:

• leków z grupy inhibitorów monoaminooksydazy (MAOI), takich jak selegilina i moklobemid;

• inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takich jak fluoksetyna.

Do wystąpienia zespołu serotoninowego mogą przyczynić się narkotyki o potencjalne serotoninergicznym, np. amfetamina i jej pochodne.

Istotne dla wystąpienia zespołu serotoninowego są również połączenia lekowe. Jego ryzyko wzrasta przy jednoczesnym stosowaniu:

• leków przeciwdepresyjnych SNRI (inhibitory selektywnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny) w połączeniu z tzw. tryptanami - lekami przeciwmigrenowymi;

• leków SSRI i tramadolu / buspironu / dekstrometorfanu / meperydyny (petydyny) / fentanylu / ergotaminy / metoklopramidu / wyciągu z dziurawca;

• leków SSRI i ecstasy (3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA) / amfetaminy / kokainy / halucynogenów (LSD - dietyloamid kwasu lizergowego).

Objawy zespołu serotoninowego

Objawy zespołu serotoninowego dzieli się na trzy główne grupy:

• Objawy neurologiczne, takie jak:

  • nasilone odruchy ścięgniste,

  • obustronny objaw Babińskiego,

  • kloniczne kurcze mięśni,

  • mioklonie,

  • drżenie mięśniowe,

  • sztywność mięśni.

• Objawy związane z nadaktywnością układu autonomicznego, takie jak:

  • potliwość,

  • tachykardia (przyspieszone bicie serca),

  • wzrost ciśnienia tętniczego,

  • hipertermia (wzrost temperatury ciała),

  • nudności i wymioty.

• Objawy związane z ośrodkowym układem nerwowym, takie jak:

  • splątanie,

  • niepokój psychoruchowy,

  • zaburzenia świadomości.

Po jakim czasie może wystąpić zespół serotoninowy?

Objawy zespołu serotoninowego mogą rozwinąć się gwałtownie, w ciągu kilku minut lub godzin, nawet po bardzo krótkiej ekspozycji na leki zwiększające aktywność serotoninergiczną. Szybkość wystąpienia objawów zależy m.in. od rodzaju przyjmowanych leków, ich dawek oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta.

Ile trwa zespół serotoninowy?

Czas trwania zespołu serotoninowego jest zmienny i zależy m.in. od nasilenia objawów, rodzaju objawów oraz szybkości wprowadzenia leczenia. W przypadku łagodnego przebiegu objawy mogą ustąpić w przeciągu 24-72 godzin od odstawienia leków zwiększających aktywność serotoninergiczną.

Jakie są powikłania zespołu serotoninowego?

Wśród powikłań zespołu serotoninowego wymienia się m.in.:

• zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), który może prowadzić do poważnych zaburzeń krzepnięcia, objawiających się krwawieniami i zakrzepami w naczyniach krwionośnych;

• rabdomiolizę z mioglobinurią, czyli rozpad mięśni szkieletowych, co prowadzi do uwolnienia mioglobiny do krwi, a następnie do jej obecności w moczu, co może skutkować uszkodzeniem nerek,

• kwasicę metaboliczną.

Podstawowe informacje nt. zespołu serotoninowego - Medyczny Akapit

Leczenie zespołu serotoninowego

Zespół serotoninowy wymaga hospitalizacji, ponieważ stanowi zagrożenie dla życia i/lub zdrowia. Jego leczeni opiera się na:

• monitorowaniu czynności życiowych pacjenta, takich jak temperatura ciała, ciśnienie tętnicze krwi, częstotliwość oddechów;

• stosowaniu leków łagodzących objawy;

• wprowadzeniu płynoterapii, której celem jest wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, m.in. w związku z hipertermią i ryzykiem kwasicy metabolicznej.

Wśród leków, które stosuje się w leczeniu zespołu serotoninowego wymienia się:

• benzodiazepiny, np. diazepam lub lorazepam;

• leki zwiotczające mięśnie, np. wekuronium;

• leki obniżające ciśnienie, np. esmolol,

• cyprohepatydnę (“stary” lek przeciwhistaminowy, który jest jednocześnie antagonistą serotoniny).

Stosowanie „typowych” leków przeciwgorączkowych, takich jak paracetamol i NLPZ, jest nieskuteczne w leczeniu zespołu serotoninowego i związanej z nim hipertermii. Wynika to z innego podłoża podwyższonej temperatury ciała w tym zespole, która nie jest związana z prostaglandynami wpływającymi na ośrodek termoregulacji. W zespole serotoninowym hipertermia jest rezultatem nadmiernej aktywności serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym, co wymaga zastosowania leków działających bezpośrednio na mechanizmy serotonergiczne.

Badania laboratoryjne a zespół serotoninowy

W przebiegu zespołu serotoninowego można odnotować różne odchylenia w badaniach dodatkowych laboratoryjnych.

Są to następujące zmiany:

• leukocytoza (podniesiony poziom białych krwinek) widoczna w morfologii krwi;

• wzrost aktywności fosfokinazy kreatynowej w surowicy i aminotransferazy asparaginowej (AST)

• pojawienie się D-dimerów w osoczu, co wiąże się z ryzykiem rozwoju DIC,

• pojawienie się mioglobiny w osoczu i moczu (wskazuje na ryzyko rabdomiolizy)

• wzrost poziomu kreatyniny i mocznika.

Oprócz tego u niektórych pacjentów mogą wystąpić oznaki kwasicy metabolicznej. Do takich oznak zalicza się obniżony poziom pH krwi, zmniejszone stężenie wodorowęglanów oraz zmiany wartości pCO2. Te parametry są określane w badaniu znanym jako gazometria krwi.

Zespół serotoninowy to groźny stan, który wymaga szybkiej diagnozy i interwencji, aby uniknąć poważnych komplikacji. Kluczowe jest monitorowanie objawów, szczególnie przy stosowaniu leków serotoninergicznych, oraz natychmiastowe działanie w przypadku ich wystąpienia. Wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie mogą znacznie poprawić rokowania i zdrowie pacjenta.

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Z czego korzystałam, pisząc ten tekst?

• Jurkowski K, Piekoszewski W, Toksykologia Tom 1, Warszawa, PZWL, 2020
• Rybakowski J, Psychofarmakologia kliniczna, Warszawa, PZWL, 2022
• Volpi-Abadie J, Kaye AM, Kaye AD. Serotonin syndrome. Ochsner J. 2013 Winter;13(4):533-40. PMID: 24358002; PMCID: PMC3865832.
• https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.20.13., dostęp 26/08/2024
• https://nagle.mp.pl/interna/111154,zespol-serotoninowy, dostęp 26/08/2024

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2024 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165