autorka: Kasia Deptuła
Czkawka jako objaw i przyczyny występowania. Czy czkawka jest (nie)groźna?
Czkawka może być objawem, który może wystąpić po szybkim jedzeniu, np. u noworodków i niemowląt. W rzadkich przypadkach może być objawem poważnej choroby układu pokarmowego czy nerwowego. Z artykułu dowiesz się, czym jest czkawka, jakie są przyczyny i sposoby zapobiegania, a także co to jest uporczywa czkawka oraz o sposobach na pozbycie się czkawki!
Spis treści
- Czkawka - czas trwania
- Mechanizm czkawki
- Jakie czynniki sprzyjają wystąpieniu czkawki?
- Co to jest czkawka uporczywa?
Co to jest czkawka?
Czkawka jest odruchem mimowolnym i ponawiającym się, któremu towarzyszą skurcze przepony i mięśni oddechowych, np. mięśni międzyżebrowych odpowiedzialnych za wdech. Towarzyszy jej nagłe zamknięcie głośni, a przepływ powietrza zostaje przerwany, z czym wiąże się pojawienie charakterystycznego odgłosu.
Inne istotne fakty nt. czkawki:
- Zwykle czkawka ustępuje samoistnie i trwa zwykle kilka minut.
- Jest kontrolowanym odruchem związanym ze skurczem mięśni i zależnym od dedykowanego ośrodka mózgowego, podobnie jak kichanie, kaszel.
- Czkawka to bardzo stary, wręcz prymitywny mechanizm, który chroni człowieka przed zachłyśnięciem.
Przeczytaj również: Czym jest i co oznacza kichanie?
Ile zwykle trwa czkawka?
Czkawka to przypadłość, która najczęściej męczy pacjentów przez kilka-kilkanaście minut, a częstość występowania charakterystycznego odgłosu szacuje się na 2 - 60 razy na minutę.
W rzadkich przypadkach czkawka może trwać wiele godzin lub dni, odnotowywano również pacjentów zmagających się czkawką powyżej miesiąca.
Krótkotrwała i sporadyczna czkawka nie jest powodem do niepokoju u osób zdrowych. Im jednak dłużej trwa czkawka, tym większe prawdopodobieństwo, że jest ona związana z chorobą narządów lub innym stanem patologicznym. Taki stan powinien skłonić pacjenta, aby zgłosić się do lekarza.
Jaki jest mechanizm czkawki?
Za odruch, jakim jest czkawka, odpowiada podrażnienie zakończeń nerwowych przepony, zarówno aferentnych i eferentnych. Jej wystąpienie może wiązać się z pobudzeniem ośrodka w rdzeniu przedłużonym, który steruje mięśniami oddechowymi, w tym przeponą.
Czynniki sprzyjające czkawce - najczęstsze przyczyny
Za wystąpienie "normalnej" czkawki odpowiada m.in.:
- przepełnienie żołądka,
- połykanie substancji drażniących lub gorących.
Alkohol i jego nadużywanie stanowią zarówno czynnik sprzyjający, jak i przyczynę wystąpienia tzw. czkawki pijackiej.
Co to jest czkawka uporczywa (przewlekła czkawka)?
Czkawka uporczywa wykazuje oporność na leczenie. Czas jej trwania przekracza 2 dobry (48 godzin) i prowadzi do znacznego zmęczenie, wyczerpania i dyskomfortu. Z kolei czkawka ostra trwa do 48 h.
W skrajnych przypadkach czkawka uniemożliwia i/lub utrudnia mówienie, oddychanie, jedzenie i może prowadzić do niezamierzonego chudnięcia oraz utraty masy ciała.
Patologiczna i przewlekła czkawka może być związana z kilkoma grupami schorzeń różnych narządów, np. przełyku. Są to dolegliwości:
- przełykowe, np. refluks żołądkowo-przełykowy, przepuklina rozworu przełykowego;
- przewodu pokarmowego, np. przepuklina przepony, rozdęcie żołądka, niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej, rak żołądka, choroba wrzodowa, zapalenie żołądka;
- brzuszne, np. choroby jelit i pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki, zapalenie wątroby, rak trzustki, powiększenie wątroby;
- piersiowe , np. zapalenie płuc i dróg oddechowych, zapalenie osierdzia, zawał serca, przepuklina przeponowa, rak płuc;
- związane z chorobami szyi, np. nowotwory szyi, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych;
- choroby ośrodkowego układu nerwowego, np. zwiększone ciśnienie śródczaszkowe, guz, udar mózgu, choroby naczyń mózgowych, nowotwory, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Inne przyczyny patologiczne czkawki to przebyte operacje w obrębie jamy brzusznej lub klatki piersiowej, a także ciąża. Istotne dla jej wystąpienia są również zaburzenia metaboliczne, np. hiponatermia, hipokalcemia, hipokapnia, ale również cukrzyca i mocznica.
Niekiedy podłoże czkawki jest nieznane - określa się ją jako idiopatyczną. W przypadku podłoża psychicznego mówi się o czkawce psychogennej. Zatem czkawka może być objawem poważnej choroby.
Czkawka u noworodka i niemowlęcia
Czkawka może występować również u niemowląt, co wiąże się z:
- niedojrzałością przewodu pokarmowego,
- łapczywym i/lub zbyt szybkim przyjmowaniem pokarmu,
- tendencją do połykania dużej ilości powietrza (tzw. aerofagia), która jest skutkiem nieprawidłowego przykładania dziecka do piersi.
Częstość występowania czkawki spada wraz z wiekiem i rozwojem dziecka. Zwykle u małych dzieci wystarczy zmiana pozycji ciała do pionowej, co przeciwdziała odbijaniu się i cofaniu pokarmu.
Czkawka może być działaniem niepożądanym niektórych leków. Może ona towarzyszyć stosowaniu:
- barbituranów,
- deksometazonu,
- tramadolu,
- ropinirolu,
- aripiprazolu,
- metyldopy.
Innym preparatem, który może bardzo często powodować czkawkę są leki z nikotyną stosowane w ramach NTZ (nikotynowej terapii zastępczej).
Badania diagnostyczne w czkawce
Patologiczne podłoże czkawki jest zróżnicowane. W ramach jej diagnostyki wykorzystuje się szereg badań laboratoryjnych, np. morfologia krwi, enzymy wątrobowe, oznaczanie elektrolitów (potasu, wapnia), stężenia glukozy i kreatyniny. Korzysta się również z badań obrazowych, np. RTG.
Pomocne jest również:
- EKG,
- endoskopia przewodu pokarmowego, np. gastroskopia,
- spirometria, bronchoskopia,
- EEG.
W przypadku negatywnych wyników powyższych badań wykorzystuje się badania rezonansu magnetycznego mózgu i tomografię klatki piersiowej.
Nie istnieje jeden specyficzny lek, który łagodziłby czkawkę. Substancje czynne wykazujące pewną skuteczność w jej zahamowaniu to m.in.:
- baklofen,
- chlorpromazyna,
- haloperydol,
- walproinian sodu,
- pregabalina,
- gabapentyna,
- midazolam.
Wymienione leki hamują ośrodek w mózgu odpowiedzialny za odruch czkawki.
Jeśli czkawka wynika z choroby refluksowej, wrzodów żołądka i nadkwaśności, to lekarz może zlecić przyjmowanie przez określony czas tzw. inhibitorów pompy protonowej (IPP). Najczęściej wybierani przedstawiciele IPP to m.in. pantoprazol i omeprazol.
Pomocne są sposoby, w których drażniony jest nerw błędny. Stymulację tego nerwu uzyskuje się, drażniąc tylną ścianę gardła lub podniebienie za pomocą patyczka higienicznego - w warunkach szpitalnych zabieg ten przeprowadza się z użyciem cewnika wprowadzonego przez nos na głębokość ok. 10 centymetrów.
Pomocne jest również:
- pociąganie za język i wzbudzanie odruchu krztuszenia się,
- wstrzymanie oddechu na 5-10 sekund,
- próba wydechu przy zamkniętych nozdrzach i jamie ustnej przy jednoczesnym napięciu mięśni przepony (to tzw. próba Valsalvy, którą wykorzystuje się w przypadku piszczenia w uszach, np. podczas lotu samolotem),
- przyciągnięcie kolan do klatki piersiowej i przechylenie się do przodu,
Opisane wyżej metody mają na celu stymulację nerwu błędnego lub przerwanie ciągłości rytmicznych skurczów przepony.
Domowe metody na czkawkę
W przypadku czkawki również istnieje szereg domowych sposobów na jej złagodzenie, wśród których wymienia się:
- szybkie wypicie zimnej wody lub ciepłej i osłodzonej herbaty,
- zjedzenie czegoś kwaśnego,
- oddychanie do torebki (co przydaje się w przypadku ataku paniki - nie próbowałam tego sposoby przy czkawce),
- delikatne uciskanie oczu (pobudza to nerw błędny).
Oczywiście w przypadku domowych sposobów trudno mówić o wysokiej skuteczności klinicznej, ale to raczej niewinne metody na czkawkę o potencjalnie niskiej szkodliwości.
Czy można zapobiegać czkawce?
Aby ograniczyć ryzyko nawrotu czkawki warto wprowadzić kilka zmian w stylu życia, np.:
- zwolnić tempo oraz porcję jedzenie i picia, co ograniczy ryzyko nagłego wypełnienia się żołądka,
- ograniczyć spożycie napojów alkoholowych, gazowanych, bardzo zimnych / gorących,
- zredukować ilość pikantnego jedzenia.
Warto podsumować kilka faktów - czkawka rzadko jest objawem poważnej choroby, ma krótki czas trwania oraz może występować u pacjentów w każdym wieku (również niemowląt). Za jej wystąpienie odpowiadają czynniki zewnętrzne i niektóre leki. Dostępnych jest kilka farmakologicznych i niefarmakologicznych opcji jej złagodzenia lub zahamowania. W odruch ten zaangażowane są mięśnie, jak przepona i mięśnie międzyżebrowe. Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje - czkawkę ostrą i przewlekłą (uporczywą). Pamiętaj, jeśli czkawka trwa dłużej niż kilka minut, warto zdecydować się na konsultację lekarską.
PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!
Zajrzyj na:
Wpłać ile chcesz :)
ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.
Z czego korzystałam, pisząc ten tekst?
- Doboszyńska A (2013) Objawy chorób wewnętrznych. Podręcznik dla studentów, Warszawa: PZWL
- Porter R S, Kaplan J L, Homeier B P (2010) The Merck Manual - Objawy kliniczne. Praktyczny przewodnik diagnostyki i terapii, Wrocław: Edra Urban & Partner
- https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175304,czkawka, dostęp 02.07.2024
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.8., dostęp 06.09.2024
- https://www.nhs.uk/conditions/hiccups/, dostęp 06.09.2024
Ostatnie wpisy
Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.
— 2024 —
medyczny akapit
zdrowa porcja contentu bez recepty!
email: info@medycznyakapit.com
tel. 792 746 165