autorka: Kasia Deptuła

Evidence-Based Medicine (EBM), czyli medycyna oparta na faktach, to podejście, które zmienia sposób podejmowania decyzji w medycynie. Dzięki integracji najlepszych dowodów naukowych, doświadczenia klinicznego lekarzy i potrzeb pacjentów, EBM stawia na skuteczność, bezpieczeństwo i jakość opieki zdrowotnej. W tym artykule dowiesz się, czym jest EBM, jakie są jej podstawy i cele oraz jakie korzyści przynosi pacjentom i lekarzom. Zapraszam do lektury – poznaj wszystkie aspekty medycyny opartej na faktach!

Spis treści

1. Co to jest EBM?

• Skąd się wzięło EBM?

2. Jaki jest cel EBM?
3. Jakie są podstawy EBM?

• Dowody naukowe i piramida EBM
• Hierarchia dowodów
• Doświadczenie kliniczne
• Preferencje pacjenta

4. Równowaga w EBM
5. Korzyści i znaczenie medycyny opartej na faktach
6. Czy EBM jest ważne dla copywritera medycznego?

Co to jest EBM?

EBM, czyli Evidence-Based Medicine, to medycyna oparta na faktach, dowodach i danych naukowych. Jest to podejście i rodzaj praktyki medycznej do podejmowania decyzji klinicznych, które integruje:

• najlepsze dostępne dowody naukowe,
• doświadczenie (kliniczne) lekarza,
• preferencje pacjenta.

Wykorzystywanie EBM praktyce oznacza to, że lekarz, planując diagnostykę, terapię lub działania profilaktyczne, bazuje na wynikach wiarygodnych badań naukowych (warto pokreślić fakt, że również aktualnych), które potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo stosowanych metod, a także efektywność kliniczną danych interwencji czy procedur.

Skąd się wzięło EBM? Krótka historia

Koncepcja i inicjatywa EBM, znanej ówcześnie jako medycyny wiarygodnej, narodziła się na początku lat 90. XX wieku. Zapoczątkowała ją grupa lekarzy z Uniwersytetu McMaster w Kanadzie. Jej celem było zreformowanie podejścia do medycyny poprzez większe wykorzystanie wyników badań naukowych, co miało poprawić efektywność leczenia.

EBM wywodzi się z epidemiologii klinicznej – dziedziny nauki zajmującej się eksperymentem medycznym oraz weryfikacją badań klinicznych. Powstała jako odpowiedź na wcześniejsze podejście w medycynie, które bazowało głównie na naukach podstawowych, takich jak biochemia czy patofizjologia. Chociaż te dyscypliny wciąż stanowią istotny fundament wiedzy medycznej, EBM koncentruje się na praktycznym zastosowaniu dowodów naukowych w celu poprawy opieki nad pacjentem.

Jaki jest cel EBM?

Celem EBM jest dostarczanie rzetelnych, naukowo potwierdzonych podstaw do podejmowania decyzji medycznych, aby poprawić jakość opieki zdrowotnej, wspierać lekarzy w podejmowaniu obiektywnych decyzji oraz zwiększyć bezpieczeństwo pacjentów. Zatem EBM poprawia nie tylko jakość leczenia, ale również diagnostykę, a także pomaga ocenić szkodliwość związaną, np. z ekspozycją na określone czynniki czy rokowanie.

Każdy z tych aspektów omawiam szczegółowo w kolejnych częściach.

Poprawa jakości opieki zdrowotnej

Głównym celem EBM jest zapewnienie najwyższej jakości opieki zdrowotnej. Decyzje medyczne podejmowane na podstawie wiarygodnych dowodów naukowych zwiększają skuteczność leczenia i ograniczają ryzyko błędów. Dzięki integracji najlepszych dostępnych dowodów naukowych z doświadczeniem klinicznym i potrzebami pacjentów, EBM pomaga systematyzować współczesną wiedzę medyczną, eliminując nieścisłości i błędy w postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym.

Podejmowanie decyzji w oparciu o dowody naukowe

EBM pomaga lekarzom podejmować decyzje medyczne w sposób obiektywny i oparty na faktach. Dzięki temu minimalizuje się wpływ subiektywnych opinii, przestarzałych praktyk czy błędnych przekonań. Ważnym elementem EBM jest oddzielenie faktów od powtarzanej nieprawdy, rozróżnienie między pewnością a przypuszczeniami oraz obalanie przesądów zakorzenionych w folklorze medycznym.

Zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów

Dzięki stosowaniu metod opartych na dowodach naukowych, EBM pozwala unikać stosowania terapii, które są nieskuteczne lub potencjalnie szkodliwe. Integracja wyników badań z praktyką kliniczną pozwala lekarzom lepiej rozróżniać, które metody są dobrze udokumentowane, a które opierają się na przypuszczeniach lub nieaktualnych dogmatach. To wszystko zwiększa bezpieczeństwo pacjentów i poprawia ich zaufanie do systemu ochrony zdrowia.

Inne cele EBM

Praktyka medyczna, jaką jest Evidence-Based Medicine dąży również do:

• Nazwania i jasnego zdefiniowania wiedzy medycznej,

• Oddzielenia wyników badań naukowych od zapewnień i osobistych opinii,

• Wprowadzenia standardów, które pomagają lekarzom działać skuteczniej i bardziej świadomie.

EBM to nie tylko narzędzie wspierające proces leczenia, ale także sposób na uporządkowanie i rozwijanie wiedzy medycznej w sposób oparty na faktach, a nie na domysłach czy tradycji.

Jakie są podstawy EBM?

Na podstawy EBM składają się na trzy kluczowe filary, tj:

• dowody naukowe (obejmują dane naukowe o różnej wiarygodności),
• doświadczenie kliniczne lekarza,
• preferencje pacjenta.

Te elementy współdziałają, tworząc solidny fundament dla podejmowania skutecznych i bezpiecznych decyzji medycznych.

Dowody naukowe i piramida EBM

Evidence-Based Medicine opiera się na wynikach badań naukowych, które różnią się między sobą pod względem wiarygodności i jakości. Ważne jest zrozumienie, że nie wszystkie dowody naukowe są równie solidne. Hierarchia dowodów, stosowana w EBM, klasyfikuje je według ich mocy i przydatności w procesie podejmowania decyzji klinicznych. Silniejsze dowody powinny mieć większy wpływ na wybór terapii, jednak nawet mniej wiarygodne dane mogą dostarczać istotnych wskazówek w specyficznych sytuacjach medycznych.

W hierarchii dowodów medycznych trudno nie wspomnieć o tzw. piramidzie EBM, czyli graficzne przedstawienie ważności badań. Są one ułożone od najbardziej wiarygodnych i rzetelnych (od góry) do dowodów o niższej wartości (do dołu).

Piramida EBM i ważność dowodów naukowych

Co w praktyce oznacza każda z warstw piramidy EBM? Rozpoczynając "od góry":

• Przeglądy systematyczne i metaanalizy – Najwyższy poziom piramidy. Obejmują analizę wyników wielu dobrze przeprowadzonych badań, zapewniając najbardziej wiarygodne i kompleksowe dowody.

• Badania randomizowane z grupą kontrolną (RCT) – "Złoty standard" w badaniach klinicznych. Losowy podział uczestników minimalizuje błędy systematyczne i pozwala na obiektywną ocenę skuteczności interwencji medycznych.

• Badania kohortowe – Obserwacyjne badania długoterminowe, które analizują grupy osób z różnymi ekspozycjami na czynniki ryzyka, aby określić ich wpływ na zdrowie.

• Badania kliniczno-kontrolne – Porównują grupy osób z danym schorzeniem (przypadki) z grupami bez tego schorzenia (kontrole), pomagając identyfikować czynniki ryzyka i związki przyczynowo-skutkowe.

• Opisy przypadków lub raporty i rejestry dotyczące chorób oraz zgonów – Opisują pojedyncze przypadki lub niewielkie grupy pacjentów. Chociaż mają ograniczoną wiarygodność, mogą być przydatne w identyfikowaniu nowych chorób lub rzadkich zjawisk.

• Opinie ekspertów i redakcji naukowych – Najniższy poziom piramidy. Bazują na doświadczeniu i wiedzy specjalistów, ale brak im solidnych podstaw naukowych, co czyni je mniej wiarygodnymi w porównaniu z wyższymi poziomami dowodów.

Jak się okazuje wymienione wyżej warstwy można podzielić m.in. na:

• opracowanie wtórne (przeglądy systematyczne z metaanalizą), ponieważ opiera się na badaniach pierwotnych
• badania pierwotne.

Z kolei badania pierwotne dzielą się dalej na:

• eksperymentalne, np. randomizowane badania kliniczne i te nierandomizowane kontrolowane, w których świadomie i celowo kontroluje się zastosowanie badanych czynników, np. leków;
• obserwacyjne, np. badania kohortowe, kliniczno-kontrolne i przekrojowe wraz z opisami przypadków, gdzie dochodzi do biernej obserwacji określonej populacji bez wpływu na czynnik badany. Badania te są przeprowadzane na już istniejącej i zgromadzonej bazie danych (badania retrospektywne) lub obserwacji zrekrutowanej wcześniej grupie pacjentów (b. prospektywne).

Hierarchia dowodów – sześć poziomów jakości danych

Hierarchia dowodów naukowych w EBM dzieli dane na sześć poziomów, które wskazują na ich wiarygodność i przydatność w praktyce klinicznej:

• Poziom IA – Dowody uzyskane z metaanaliz wielu dobrze przeprowadzonych randomizowanych badań kontrolowanych (RCT). Metaanalizy łączą wyniki kilku badań, co zwiększa ich siłę dowodową i pozwala na bardziej kompleksowe wnioski.

• Poziom IB – Dowody pochodzące z pojedynczego, dobrze zaprojektowanego i przeprowadzonego randomizowanego badania kontrolowanego (RCT). Tego rodzaju badania, jeśli są dobrze wykonane, stanowią podstawę rzetelnych decyzji medycznych.

• Poziom IIA – Dowody z co najmniej jednego dobrze zaprojektowanego i przeprowadzonego badania kontrolowanego, które nie było randomizowane. Chociaż takie badania mogą być obciążone większym ryzykiem błędu, dostarczają wartościowych informacji, szczególnie gdy randomizacja nie jest możliwa.

• Poziom IIB – Dowody pochodzące z dobrze zaprojektowanych badań kohortowych lub kliniczno-kontrolnych. Są one szczególnie przydatne w badaniach dotyczących pytań, których randomizowane badania nie mogą skutecznie zbadać z powodów etycznych lub praktycznych.

• Poziom III – Dowody z badań nieeksperymentalnych, takich jak serie przypadków lub opisy pojedynczych przypadków. Choć mniej wiarygodne, mogą być użyteczne w rozpoznawaniu nowych schorzeń lub w przypadku rzadkich chorób.

• Poziom IV – Opinie ekspertów, oparte na ich doświadczeniu klinicznym. Ten poziom dowodów, mimo że najmniej wiarygodny, może być pomocny w sytuacjach, gdzie brakuje danych z wyższych poziomów hierarchii.

Doświadczenie kliniczne lekarza

Mimo istotnej roli dowodów naukowych, doświadczenie kliniczne lekarza jest niezastąpione w procesie podejmowania decyzji terapeutycznych. Lekarz, korzystając ze swojej wiedzy i praktyki, potrafi ocenić, które rozwiązania będą najlepsze dla konkretnego pacjenta. Umiejętność dostosowania wyników badań naukowych do indywidualnych przypadków pozwala na wybór najskuteczniejszej i najbezpieczniejszej metody leczenia.

Preferencje pacjenta

EBM uwzględnia również wartości, oczekiwania i wybory pacjenta. Proces leczenia staje się dzięki temu bardziej spersonalizowany. Ważne jest, aby pacjent miał świadomość dostępnych opcji terapeutycznych i ich potencjalnych korzyści oraz ryzyka. Taka współpraca między lekarzem a pacjentem zwiększa skuteczność terapii i satysfakcję pacjenta z procesu leczenia.

Równowaga składowych EBM

Evidence-Based Medicine (EBM) to nie tylko stosowanie wyników badań naukowych, ale ich harmonijne połączenie z doświadczeniem klinicznym lekarza i preferencjami pacjenta. Każdy z tych elementów pełni kluczową rolę w procesie podejmowania decyzji medycznych. Ta równowaga sprawia, że EBM nie jest sztywno narzuconym schematem, lecz elastycznym podejściem, które uwzględnia zarówno naukę, jak i indywidualne aspekty opieki zdrowotnej. Dzięki temu decyzje medyczne są nie tylko skuteczne i bezpieczne, ale także zgodne z potrzebami i oczekiwaniami pacjentów, co podnosi jakość całego procesu leczenia.

Korzyści i znaczenie medycyny opartej na faktach

EBM zapewnia dostęp do najnowszej, sprawdzonej wiedzy naukowej, umożliwiając podejmowanie skutecznych decyzji terapeutycznych. Pomaga unikać przestarzałych metod leczenia, oferując rozwiązania oparte na solidnych badaniach. Pacjenci zyskują pewność, że ich leczenie opiera się na sprawdzonych metodach, a ich potrzeby i oczekiwania są uwzględniane. Mogą aktywnie uczestniczyć w decyzjach dotyczących zdrowia, co zwiększa zaufanie do systemu ochrony zdrowia i poprawia wyniki leczenia.

EBM zrewolucjonizowała diagnostykę, terapię i profilaktykę, dostarczając lekarzom narzędzi opartych na aktualnych badaniach. Przykładowe zastosowania obejmują:

• Terapie farmakologiczne – wybór leków na podstawie wyników badań klinicznych,
• Diagnostykę – nowoczesne testy pozwalające wcześnie wykrywać choroby,
• Profilaktykę – programy szczepień i badania przesiewowe oparte na analizach populacyjnych.

EBM przynosi korzyści zarówno pacjentom, zapewniając bezpieczeństwo leczenia, jak i lekarzom, ułatwiając podejmowanie decyzji i ograniczając ryzyko błędów. W dynamicznym świecie nauki odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu najwyższej jakości opieki zdrowotnej.

Czy EBM jest ważne dla copywritera medycznego?

Korzystanie z zasad EBM w copywritingu medycznym jest niezwykle ważne, ponieważ zapewnia, że treści, które trafiają do czytelników, są oparte na rzetelnych i aktualnych dowodach naukowych. Copywriter medyczny, bazując na Evidence-Based Medicine, nie tylko dostarcza wiarygodnych informacji, ale również buduje zaufanie odbiorców – pacjentów, lekarzy czy farmaceutów.

EBM pozwala unikać powielania mitów i niesprawdzonych informacji, co jest kluczowe w kontekście przekazywania wiedzy medycznej. Dzięki stosowaniu dowodów naukowych, treści takie jak artykuły, wpisy blogowe czy opisy produktów są bardziej profesjonalne, precyzyjne i zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej. W efekcie copywriting medyczny staje się narzędziem edukacyjnym, wspierającym podejmowanie świadomych decyzji zdrowotnych.

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2025 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165