Czym są próby wątrobowe?

Próby wątrobowe to podstawowe badania laboratoryjne, które odgrywają kluczową rolę w diagnostyce i monitorowaniu zdrowia wątroby. Wykonywane są zarówno w przypadku podejrzenia chorób wątroby, jak i podczas rutynowych badań kontrolnych. Dzięki nim można wykryć zaburzenia funkcjonowania tego ważnego organu na wczesnym etapie. W artykule omawiam dlaczego ważne jest wykonywanie prób wątrobowych, kiedy warto je robić i co oznacza ich podwyższony poziom.

Spis treści

Próby wątrobowe – co to za badanie?
Kiedy wykonuje się próby wątrobowe?

Niepokojące objawy i próby wątrobowe
Diagnostyka chorób wątroby

Co oznaczają podwyższone próby wątrobowe?
Jak przygotować się do badania prób wątrobowych?
Czy nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych oznaczają tylko chorobę?
Prawidłowe próby wątrobowe – co zrobić, aby je utrzymać?
Próby wątrobowe – podsumowanie

Próby wątrobowe to zestaw badań oceniających funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych. Do najczęściej oznaczanych parametrów należą:

ALT (aminotransferaza alaninowa) – wskaźnik uszkodzenia komórek wątroby; enzym ten znajduje się przede wszystkim w komórkach wątroby; wartości referencyjne wynoszą zwykle poniżej 40 U/l.
AST (aminotransferaza asparaginianowa) – enzym występujący nie tylko w wątrobie, ale również mięśniach, nerkach, trzustce, którego wzrost sugeruje uszkodzenie tkanek poza wątrobą; enzym AST jest mniej specyficzny dla wątroby niż ALT; wartości referencyjne wynoszą do 40 U/l.
ALP (fosfataza zasadowa, inaczej f. alkaliczna) – podwyższona w zaburzeniach odpływu żółci, np. w kamicy żółciowej, pomaga zidentyfikować toksyczne uszkodzenie wątroby; to również marker aktywności kościotwórczej; wartość referencyjna dla ALP wynosi 30-120 U/l.
GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) – pomocne w diagnozie cholestazy, czyli zastoju żółci; występuje również w innych narządach, np. kanalikach nerkowych i trzustce; wykorzystuje się go w diagnostyce chorób miąższu wątroby i dróg żółciowych o podłożu alkoholowym; wartości referencyjna poniżej 35 U/l u kobiet i 40 U/l u mężczyzn.
Bilirubina całkowita – marker związany z metabolizmem hemoglobiny i żółcią; bilirubina występuje w organizmie w formie niesprzężonej (wolnej, pośredniej) i sprzężonej (związanej, bezpośredniej) tworząc łącznie b. całkowitą.

Po co wykonuje się to badanie? Ocenia ono aktywność enzymów wątrobowych, co przekłada się na stan narządu i może wskazywać na uszkodzenie wątroby.

Kiedy wykonuje się próby wątrobowe?

Próby wątrobowe są kluczowym elementem diagnostyki chorób wątroby i dróg żółciowych, a także monitorowania ogólnego stanu zdrowia. Badania te zaleca się w różnych sytuacjach klinicznych, zarówno w przypadku występowania objawów sugerujących zaburzenia funkcji wątroby, jak i w celach profilaktycznych.

Niepokojące objawy i próby wątrobowe

Badania aktywności enzymów wątrobowych wykonuje się w diagnostyce chorób tego narządu. Mogą im towarzyszyć następujące objawy:

Zażółcenie skóry lub białek oczu (żółtaczka), które może wskazywać na zaburzenia metabolizmu bilirubiny.
Przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku, często będące objawem problemów z metabolizmem energetycznym.
Nudności, wymioty oraz biegunki, które mogą sugerować uszkodzenie wątroby lub współistniejące choroby przewodu pokarmowego.
Ból w okolicy prawego podżebrza, charakterystyczny dla wielu schorzeń wątroby, takich jak stłuszczenie czy zapalenie wątroby.
Utrata masy ciała i apetytu bez wyraźnej przyczyny.
Częste krwawienia z nosa oraz dziąseł, mogące świadczyć o problemach z krzepliwością krwi, związanych z zaburzoną syntezą czynników krzepnięcia w wątrobie.
Bolesne skurcze mięśni, które mogą być skutkiem zaburzeń elektrolitowych w przebiegu chorób wątroby.

Diagnostyka ostrych i przewlekłych chorób wątroby

Jednym z podstawowych wskazań jest identyfikacja potencjalnych chorób wątroby. Wśród nich wymienia się:

Marskość wątroby, będąca skutkiem długotrwałego uszkodzenia tego narządu.
Stłuszczenie wątroby – coraz częściej diagnozowane u osób z otyłością, cukrzycą czy niezdrowym stylem życia, ale także u tych nadużywających alkoholu.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, które nieleczone mogą prowadzić do marskości oraz raka wątrobowokomórkowego.

Warto również pamiętać, że stosowane leczenie może przyczynić się do uszkodzenia narządu. Dlatego badania biochemiczne, jakimi są badania prób wątrobowych, umożliwiają ocenę działania hepatotoksycznego. Leki, które mogą wpływać na enzymy w wątrobie to m.in. NLPZ, niektóre antybiotyki, statyny.

WARTO WIEDZIEĆ

Próby wątrobowe mogą pomóc w wykryciu chorób układu pokarmowego, takich jak zapalenie trzustki, oraz pozawątrobowych, np. zawału serca, który czasem wpływa na wzrost aktywności enzymów wątrobowych.

Podwyższone próby wątrobowe – co oznaczają?

Każdy parametr w próbach wątrobowych dostarcza istotnych informacji nt. funkcjonowania i kondycji tego narządu. Jakie nieprawidłowości mogą wystąpić w próbach wątrobowych i co one oznaczają? Są to m.in.:

Podwyższony poziom ALT (opcjonalnie z AST), co może sugerować uszkodzenie komórek wątroby na skutek marskości, toksycznego działania leków (bardzo wysokie ALT); w przypadku umiarkowanego wzrostu wymienia się niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby.
Podwyższony poziom AST, co może wystąpić w ostrym zapaleniu wątroby, ale również uszkodzeniu mięśni szkieletowych i zawale serca.
Wzrost ALP i GGT sugeruje problemy z odpływem żółci, czyli jej zastój na skutek niedrożności dróg żółciowych, gdzie sam wzrost ALP (tzw. izolowany wzrost ALP) sugeruje choroby kości.
Wysoka bilirubina może oznaczać cholestazę lub problemy z metabolizmem żółci.

Szczególną wartość diagnostyczną ma zestawienie ze sobą dwóch enzymów, tj. ALT i AST. (tzw. wskaźnik De Ritisa). Co to oznacza w praktyce? Przykładowo:

AST/ALT < 1,0 – sugeruje łagodne uszkodzenie wątroby.
AST/ALT > 1,0 (szczególnie > 2,0) – wskazuje na martwicę komórek wątroby, a także na zawał serca.
AST/ALT ≈ 1,0 – występuje w marskości wątroby, nowotworach wątroby, przerzutach nowotworowych oraz w ostrej cholestazie zewnątrzwątrobowej.

W praktyce klinicznej wykorzystuje się również zestawienie innych enzymów jak GGTP i ALT / AST, a zależnie od ich wartości wskazuje się na:

GGTP/ALT > 1,0 – niedrożność dróg żółciowych.
GGTP/AST = 0,1–0,2 – ostre wirusowe zapalenie wątroby.
GGTP/AST = 2–3 – ostre alkoholowe zapalenie wątroby lub jej marskość.
GGTP/AST > 6 – alkoholową marskość wątroby.
GGTP/AST >12 – chorobę nowotworową.

Zatem nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych mogą być wynikiem m.in. chorób wątroby, takich jak wirusowe zapalenie wątroby, marskość czy stłuszczenie wątroby. Istotne znaczenie ma również toksyczne działanie niektórych leków, kamica żółciowa, a także choroby metaboliczne czy nowotwory.

>> Zobacz również: Alkoholowa choroba wątroby – czym jest, czynniki ryzyka, przebieg i objawy

Próby wątrobowe – jak się przygotować do badania?

Aby wyniki prób wątrobowych były wiarygodne i umożliwiły dokładne sprawdzenie funkcji wątroby, należy odpowiednio się przygotować. Badanie to wykonywane jest z krwi żylnej, dlatego precyzja wyników zależy od przestrzegania kilku kluczowych zaleceń.

Zalecenia dla pacjenta przez oznaczeniem enzymów wątrobowych w laboratorium:

Zgłosić się na badanie na czczo: Pacjent powinien powstrzymać się od jedzenia i picia (poza wodą) przez co najmniej 8–12 godzin przed badaniem. Spożycie posiłku może wpłynąć na poziom niektórych parametrów, co może utrudnić ich interpretację.
Unikać alkoholu oraz tłustych posiłków przez co najmniej 24 godziny przed badaniem: Alkohol i ciężkostrawne potrawy mogą tymczasowo zaburzać wyniki prób wątrobowych, takie jak poziom ALT, AST czy ALP. Pacjent powinien więc zrezygnować z ich spożycia, aby badanie było miarodajne.
Poinformować lekarza o stosowanych lekach: Niektóre leki, zwłaszcza hepatotoksyczne (np. antybiotyki, leki przeciwbólowe czy statyny), mogą wpływać na wyniki badań. Pacjent powinien dostarczyć lekarzowi listę wszystkich przyjmowanych preparatów, aby lekarz mógł właściwie ocenić uzyskane dane.
Badanie należy zaplanować w spokojnym dniu: Stres, wysiłek fizyczny lub brak snu mogą wpłynąć na wyniki badań, dlatego pacjent powinien zadbać o odpoczynek przed pobraniem krwi.

Wymienione wyżej zalecenia są również przydatne w przygotowaniach do podstawowych badań krwi, które obejmują m.in. morfologię, poziom elektrolitów i inne hormony.

próby wątrobowe infografika

Próby wątrobowe – ważne informacje dla pacjenta

Czy nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych zawsze oznaczają chorobę?

Jednorazowe odchylenia od normy w wynikach prób wątrobowych nie zawsze muszą wskazywać na poważne schorzenia. Podwyższone wyniki prób wątrobowych mogą być czasowe i wynikać z czynników niezwiązanych z trwałym uszkodzeniem wątroby.

Możliwe przyczyny podwyższonych prób wątrobowych niezwiązanych z chorobą to:

Intensywny wysiłek fizyczny: Wzmożona aktywność mięśniowa może wpływać na badania aktywności enzymów obecnych w wątrobie, takich jak AST czy ALT, prowadząc do przejściowych podwyższeń ich poziomu we krwi.
Spożycie alkoholu: Nawet jednorazowe spożycie większej ilości alkoholu przed badaniem może zaburzyć wyniki. Alkohol wpływa na metabolizm i pracę wątroby, co może tymczasowo podnosić poziomy enzymów wątrobowych.
Krótkotrwały stres lub infekcja: Stres, zarówno fizyczny, jak i emocjonalny, może mieć wpływ na funkcjonowanie organizmu, w tym pracę wątroby. Infekcje wirusowe lub bakteryjne, choćby przeziębienie, mogą również prowadzić do niewielkiego wzrostu parametrów wątrobowych.

Jak utrzymać próby wątrobowe w normie?

Zdrowa wątroba to podstawa dobrego samopoczucia i prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Aby wyniki prób wątrobowych oraz innych badań na wątrobę pozostawały w normie, warto przestrzegać kilku zasad, które wspierają pracę tego narządu.

Co możesz zrobić, aby dbać o wątrobę?

Ogranicz spożycie alkoholu: Alkohol jest jedną z głównych przyczyn uszkodzenia wątroby. Nawet umiarkowane picie może wpływać negatywnie na wyniki testów czynnościowych wątroby, takich jak ALT czy AST.
Stosuj zbilansowaną dietę: Dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, zdrowe tłuszcze (np. oliwa z oliwek, orzechy) i białko o niskiej zawartości tłuszczu wspiera regenerację i prawidłowe funkcjonowanie wątroby. Unikaj wysoko przetworzonej żywności, nadmiaru cukru i tłuszczów trans, które obciążają ten narząd.
Unikaj nadmiaru leków: Nie stosuj leków bez konsultacji z lekarzem, zwłaszcza tych, które mogą być hepatotoksyczne, takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol czy statyny. W przypadku konieczności długotrwałego leczenia regularnie wykonuj testy czynnościowe wątroby, aby monitorować jej stan.
Regularnie wykonuj badania profilaktyczne: Oprócz prób wątrobowych, warto okresowo zlecać inne badania na wątrobę, takie jak USG jamy brzusznej (umożliwia występowanie stłuszczenia) czy bardziej specjalistyczna elastografia (pomocna w określeniu poziomu stłuszczenia i włóknienia).
Utrzymuj zdrową masę ciała i aktywność fizyczną: Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko stłuszczenia wątroby (NAFLD), co może prowadzić do przewlekłych uszkodzeń tego narządu. Regularna aktywność fizyczna wspiera metabolizm tłuszczów i poprawia ogólną kondycję organizmu.

Wszystkie wymienione punkty są jednocześnie odpowiedzią na pytanie: Jak obniżyć podwyższone enzymy wątrobowe.

Próby wątrobowe – podsumowanie

Próby wątrobowe są niezwykle ważnym narzędziem diagnostycznym, które umożliwiają ocenę czynności wątroby i wczesne wykrycie zaburzeń jej funkcjonowania. Badania te pomagają zidentyfikować uszkodzenie komórek wątrobowych, zaburzenia odpływu żółci oraz inne nieprawidłowości w pracy tego narządu.

Regularne badania wątroby, takie jak próby wątrobowe, w połączeniu ze zdrowym stylem życia, mogą zapobiec rozwojowi wielu schorzeń i poprawić rokowanie w przypadku ich wystąpienia. Warto pamiętać, że podwyższone wartości enzymów wątrobowych czy innych parametrów nie zawsze oznaczają poważną chorobę, ale wymagają dokładnej analizy i ewentualnych dodatkowych badań.

Jeśli zauważysz niepokojące objawy lub masz wątpliwości dotyczące wyników, skonsultuj się z lekarzem. Szybka reakcja i odpowiednia diagnostyka to klucz do utrzymania zdrowia wątroby i całego organizmu.

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

suppi.pl
buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

Z czego korzystałam pisząc ten tekst?

Ostrowska, Lucyna; Orywal, Karolina; Stefańska, Ewa. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Red. Ostrowska, Lucyna . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 438 s. ISBN 978-83-01-23288-7, doi: https://doi.org/10.53271/2023.143
Diagnostyka laboratoryjna w pielęgniarstwie i położnictwie. Red. Ciepiela, Olga . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 371 s. ISBN 978-83-200-6433-9
Diagnostyka laboratoryjna. Red. Solnica, Bogdan . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 531 s. ISBN 978-83-200-5902-1

Czym są próby wątrobowe? Kiedy bada się poziom enzymów wątrobowych?