Kiedy i dlaczego badania się enzymy trzustkowe?

Enzymy trzustkowe – rodzaje

Trzustka produkuje wiele enzymów kluczowych dla trawienia składników odżywczych, są to:

• Amylaza – enzym rozkładający węglowodany do cukrów prostych.

• Lipaza – odpowiedzialna za trawienie tłuszczów, umożliwiając ich wchłanianie.

 

Zatem trzustka, pełniąc funkcję zewnątrzwydzielniczą*, produkuje również inne enzymy, takie jak trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy, fosfolipaza, elastaza 1 czy esteraza cholesterolu. Nie wszystkie z nich jednak mają znaczenie diagnostyczne.

 

TRUDNE POJĘCIE❗

*Trzustka pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą, ponieważ produkuje enzymy trawienne trafiające do jelita, które odpowiadają za rozkład tłuszczy, cukru i białek, a także wewnątrzwydzielniczą – wytwarza hormony jak insulina i glukagon, które trafiają do krążenia ogólnego – odpowiadają za gospodarkę węglowodanową organizmu.

 

>> Zobacz: Czym jest hipoglikemia (niedocukrzenie)?

 

Które enzymy trzustkowe mają wartość diagnostyczną?

Oznaczanie stężenia enzymów trzustkowych jest kluczowym elementem diagnostyki chorób tego narządu. W praktyce klinicznej najczęściej wykonuje się badanie stężenia amylazy i lipazy we krwi. Za co odpowiadają oba enzymy?

 

• Amylaza jest jednym z pierwszych enzymów, których poziom wzrasta w przypadku ostrego zapalenia trzustki, choć jej podwyższenie może również występować w chorobach dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowe czy perforacji jelit, co wiąże się z tym, że 80% amylazy wykrywanej we krwi pochodzi z trzustki, a 20% z pozostałych narządów jak ślinianki.

• Lipaza jest bardziej specyficzna dla trzustki, szczególnie w ostrym zapaleniu. Jej stężenie utrzymuje się na podwyższonym poziomie dłużej niż amylazy, co czyni ją przydatną w późniejszych etapach diagnostyki.

 

W niektórych przypadkach pomocne może być oznaczenie amylazy w moczu, choć jest to badanie mniej specyficzne i rzadziej stosowane. W diagnostyce przewlekłych chorób trzustki, takich jak przewlekłe zapalenie, oznacza się również elastazę 1 trzustkową w próbce kału.

 

Wskazania do badań enzymów trzustkowych

Badania enzymów trzustkowych wykonuje się w przypadku objawów sugerujących choroby trzustki, takich jak:

• Ból brzucha – zlokalizowany w nadbrzuszu lub śródbrzuszu, często promieniujący do lewego boku lub pleców.

• Nudności i wymioty.

• Wzdęcia i uczucie pełności w jamie brzusznej.

• Przewlekła biegunka i obecność tłuszczu w stolcu (tzw. biegunka tłuszczowa).

• Nieuzasadniona utrata masy ciała.

 

Pojawienie się bolesności uciskowej brzucha, nie tylko podczas badania palpacyjnego jamy brzusznej, stanowi wskazanie do badania poziomu enzymów trzustkowych!

 

Badania enzymów trzustkowych z krwi, a także kału lub moczu (rzadziej) są kluczowe w diagnostyce chorób trzustki, takich jak:

• Ostre zapalenie trzustki,

• Przewlekłe zapalenie trzustki,

• Rak trzustki,

• Torbiele trzustki.

 

Ponadto, oznaczanie poziomu amylazy i lipazy w surowicy krwi wykonuje się u pacjentów stosujących leki mogące prowadzić do zapalenia trzustki, jak np. tirzepatyd (to jednak rzadkie działanie niepożądane, czyli występuje nie częściej niż u 1 na 10 tysięcy pacjentów).

 

Inne leki, które mogą wywołać ostre zapalenie trzustki to np.:

• leki przeciwpadaczkowe,

• opioidy,

• leki immunosupresyjne,

• steroidy,

• fibraty,

• statyny.

 

Badania enzymów trzustkowych zaleca się także osobom z grup ryzyka, w tym osobom zmagającym się z kamicą żółciową, która odpowiada za 70-80% przypadków ostrego zapalenia trzustki. Oznaczanie wymienionych enzymów jest istotne u osób nadużywających alkoholu, gdzie używka ta stanowi jeden z czynników uszkadzających trzustkę.

 

Nieprawidłowe wyniki badań enzymów trzustkowych

O czym świadczą odchylenia od normy enzymów trzustkowych? Zależnie od enzymu wyróżnia się kilka potencjalnych patologii z nimi związanymi.

 

• Amylaza – Podwyższony poziom amylazy, tj. co najmniej 3-krotny wzrost stężenia w surowicy jest typowy dla ostrego zapalenia trzustki, ale może występować również w schorzeniach niezwiązanych z trzustką, takich jak stany zapalne pęcherzyka żółciowego, perforacja wrzodu żołądka, zapalenie otrzewnej, niedrożność jelit, zapalenie ślinianek.

• Lipaza – Podwyższony poziom lipazy, co najmniej 3-krotny wzrost aktywności w surowicy również wskazuje na ostre zapalenie trzustki, ALE podwyższone wartości lipazy utrzymują się dłużej niż amylazy, co jest pomocne w późniejszych etapach diagnostyki.

• Elastaza w kale – Obniżony poziom elastazy w kale świadczy o niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, która może być wynikiem przewlekłego zapalenia trzustki, mukowiscydozy lub zaawansowanego raka trzustki.

 

Czy enzymy trzustkowe mogą pozostawać w normie w trakcie choroby?

W przewlekłym zapaleniu trzustki amylaza i lipaza zwykle pozostają w normie lub są nieznacznie podwyższone jedynie w okresach zaostrzenia. Z tego względu kluczowe znaczenie w diagnostyce tej choroby ma oznaczanie elastazy w kale.

 

Badania laboratoryjne enzymów trzustki uzupełnia się o badania obrazowe, takie jak USG lub tomografia komputerowa (TK), a w szczególnych przypadkach także o badania histopatologiczne.

 

WARTO WIEDZIEĆ❗

Podwyższone wartości lipazy i amylazy nie mają zastosowania w ocenie ciężkości ostrego zapalenia trzustki ani w określaniu jego przyczyny.

 

Jak przygotować się do badania enzymów trzustkowych?

Aby odpowiednio przygotować się do badania enzymów trzustkowych, należy unikać alkoholu oraz tłustych posiłków przez co najmniej 24 godziny przed badaniem. Dodatkowe zalecenia zależą od rodzaju badania:

• Badanie enzymów trzustkowych we krwi lub amylazy w moczu – zaleca się powstrzymanie od jedzenia na 8–12 godzin (na czczo).

• Badanie elastazy w kale – próbkę kału pobiera się do jednorazowego pojemnika.

• Badanie amylazy w moczu – próbkę należy pobrać z porannego moczu i ze środkowego strumienia.

 

>> Przeczytaj również nt. podstawowych badań krwi!

 

Badanie enzymów trzustkowych – podsumowanie

Badania enzymów trzustkowych są kluczowe w diagnostyce chorób takich jak ostre i przewlekłe zapalenie trzustki czy niewydolność tego narządu. Pozwalają na wczesne wykrycie uszkodzeń oraz ocenę wydzielniczej funkcji trzustki, co umożliwia szybsze podjęcie odpowiedniego leczenia. Szczególnie istotne jest ich wykonywanie u osób z grup ryzyka, takich jak pacjenci z kamicą żółciową, nadużywający alkoholu czy obciążeni wywiadem rodzinnym w kierunku chorób trzustki.

 

PS. Spodobał Ci się mój artykuł? Jeśli tak, to rzuć groszem na dalsze wsparcie działalności blogowej!

Zajrzyj na:

• suppi.pl
• buycoffee.to

Wpłać ile chcesz :)

 

ARTYKUŁ MA CHARAKTER INFORMACYJNY i nie stanowi porady medycznej.

---

Z czego korzystałam pisząc ten tekst?

• Diagnostyka laboratoryjna. Red. Solnica, Bogdan . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 531 s. ISBN 978-83-200-5902-1

• Ostrowska, Lucyna; Orywal, Karolina; Stefańska, Ewa. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Red. Ostrowska, Lucyna . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 438 s. ISBN 978-83-01-23288-7, doi: https://doi.org/10.53271/2023.143

• https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/60576,ostre-zapalenie-trzustki-ktorych-lekow-unikac-po-chorobie, dostęp 13/01/2025